Od prawie dwóch lat żyjemy bowiem w czasie kryzysu związanego z rozprzestrzenianiem wirusa COVID-19, który wprowadził znaczące zmiany w zachowaniach ludzi oraz wpłynął na percepcję i kształtowanie przestrzeni. Dystans społeczny i zakaz spotkań publicznych doprowadziły do izolacji a nawet fobii społecznej. Z drugiej strony wymuszone odosobnienie mogło wpłynąć na spowolnienie życia, zacieśnienie więzi rodzinnych, rozwój kontaktów zdalnych z wykorzystaniem Internetu oraz potrzebę kontaktu z krajobrazem, zwłaszcza otwartym, przyrodniczym, będącym źródłem pozytywnych doświadczeń. Pandemia wskazała zatem nowe wyzwania dla społeczeństwa i krajobrazu.

 Punkt widokowy w Górach Pieprzowych w czasach pandemii - miejsce szczególnego doświadczania krajobrazu (aut. Sebastian Bernat).

Celem seminarium była dyskusja naukowa na temat roli doświadczania krajobrazu w badaniach krajobrazowych, edukacji i kształtowaniu krajobrazu, w szczególności wobec wyzwań pandemii COVID-19. Założono, że doświadczenie pandemii (kryzysu) i związane z nim doświadczenie izolacji i choroby przyczyniło się do zwiększonego zainteresowania krajobrazem, mając na uwadze jego wartości terapeutyczne. Choć w czasie pandemii zorganizowano kilka ciekawych inicjatyw krajobrazowych, np. obchody Dnia Krajobrazu (20 października), w 2020 r. pod hasłem „Drzewo w krajobrazie”, zaś w 2021 r. „Krajobrazy otwarte”, to brakowało interdyscyplinarnych spotkań naukowych na których można zapoznać się z wynikami badań i działań ukierunkowanych na doświadczanie krajobrazu. Dodatkowym powodem organizacji seminarium były szczególne jubileusze, m.in. 20 lat Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG, 85 rocznica urodzin prof. K.H. Wojciechowskiego (honorowy członek Komisji) i 35 rocznica wydania jego rozprawy habilitacyjnej „Problemy percepcji i oceny estetycznej krajobrazu” (Wyd. UMCS Lublin 1986).

Komitet naukowy tegorocznego seminarium tworzyli: dr hab. Urszula Myga-Piątek (Uniwersytet Śląski, Sosnowiec), ks. dr hab. Jacek Łapiński (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin), dr hab. Adam Senetra (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn), prof. dr hab. Krzysztof H. Wojciechowski (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin). Za organizację seminarium odpowiadał komitet organizacyjny w następującym składzie: dr hab. Sebastian Bernat (Przewodniczący), dr Małgorzata Flaga, mgr inż.  Karolina Trykacz, inż. Jakub Skibiński. Wszyscy wymienieni są związani z Instytutem Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej UMCS.

W seminarium uczestniczyło prawie 50 osób, reprezentujących różne dyscypliny naukowe z zakresu nauk społecznych, nauk humanistycznych, nauk technicznych, nauk przyrodniczych, nauk o sztuce, co świadczy o interdyscyplinarności podjętej tematyki. Oprócz pracowników naukowych różnych krajowych ośrodków (Bydgoszcz, Gniezno, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn, Poznań, Sosnowiec, Szczecin, Toruń, Warszawa, Wrocław, Zielona Góra) w spotkaniu uczestniczyli studenci, pracownicy Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, animatorzy kultury oraz terapeuci.

Otwarcia seminarium dokonali dr Jolanta Rodzoś (Dziekan Wydziału Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS), dr hab. Urszula Myga-Piątek (Przewodnicząca Polskiego Towarzystwa Geograficznego) oraz dr hab. Sebastian Bernat. W ramach czterech sesji referatowo-dyskusyjnych wygłoszono 14 referatów, które prezentowały współczesne perspektywy badawcze i różne aspekty/wymiary doświadczania krajobrazu. Omawiano i dyskutowano jakiego rodzaju doświadczenia występują w kontakcie z krajobrazem, jaka jest współcześnie rola doświadczania krajobrazu, czy pandemia/kryzys wpłynęły na zmianę doświadczania krajobrazu, jaka jest użyteczność doświadczania krajobrazu  w kształtowaniu/projektowaniu krajobrazu oraz jak wykorzystać terapeutyczne znaczenie doświadczania krajobrazu. Wygłoszono zarówno referaty teoretyczne, jak i praktyczne.  Dla przykładu, prof. dr hab. Beata Frydryczak (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Kultury Europejskiej w Gnieźnie) w inaugurującym seminarium referacie przedstawiła wielowymiarowość doświadczenia krajobrazu, dr hab. Mateusz Salwa (Uniwersytet Warszawski) zaprezentował temat „Estetyczne wartości codziennych krajobrazów”, dr inż. arch. Anna Staniewska (Politechnika Krakowska) mówiła o znaczeniu ogrodów i krajobrazu przy azylach dla obłąkanych w pismach programowych psychiatrów w XIX wieku, w kontekście współczesnych badań na temat spektrum zielonych terapii, dr hab. inż. arch. Monika Trojanowska (Politechnika Bydgoska) zaprezentowała wzorzec miejsc promocji zdrowia w mieście – nowe atrybuty i  doskonalenie procesu, dr hab. Joanna Angiel (Uniwersytet Warszawski) scharakteryzowała doświadczanie rzeki i krajobrazów nadrzecznych w perspektywie edukacji geograficznej, dr Robert Losiak (Uniwersytet Wrocławski) zreferował temat „Pejzaż dźwiękowy nocnego miasta - w kontekście badań nad współczesną audiosferą Wrocławia”, dr hab. inż. Agnieszka Jaszczak i dr inż. Beata Płoszaj-Witkowska (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie) mówiły  o funkcji terapeutycznej przestrzeni w kontekście rewitalizacji miast Cittaslow oraz o terapiach roślinami podczas pandemii, dr Ilona Potocka (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) przedstawiła temat „Slow tourism a doświadczanie krajobrazu multisensorycznego”, zaś mgr inż. Karolina Trykacz oraz inż. Jakub Skibiński (UMCS w Lublinie) zreferowali wyniki badań przeprowadzonych wśród lubelskich studentów i dotyczących wpływu pandemii COVID-19 na atrakcyjność terenów rekreacyjnych. W dyskusji podkreślano wielowymiarowość doświadczenia krajobrazu, prawo każdego człowieka do krajobrazu oraz potrzebę edukacji krajobrazowej, zwłaszcza decydentów, na których w znacznej mierze spoczywa odpowiedzialność za jakość krajobrazu.

 Krajobraz nadbużański w okolicach Włodawy jako przedmiot doświadczania krajobrazu z perspektywy dziecka (aut. Sebastian Bernat).

W ramach seminarium zostały także przybliżone dokonania zmarłego w sierpniu 2021 r. kompozytora kanadyjskiego R. M. Schafera, uznawanego za twórcę idei soundscape, z uwagi na jego wyjątkowe podejście integrujące ludzi z różnych kontynentów – nie tylko przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych, ale także artystycznych – oraz kierowane dobrem człowieka i całej ludzkości. Ukazał on, że soundscape (krajobrazy dźwiękowe) to nie tylko źródło inspiracji artystycznych, ale również przedmiot ochrony oraz projektowania przeciwstawiającego się inwazji hałasu. Schafer poprzez swoje działania zachęcał do słuchania krajobrazów, czyli szczególnego ich doświadczania, z uwagą na to co się słyszy. Edukacja stanowiła znaczący wymiar jego działań (ćwiczenia „czyszczenia uszu”).

Seminarium „Doświadczanie krajobrazu i jego znaczenie terapeutyczne” było szóstym z kolei interdyscyplinarnym seminarium krajobrazowym, którego organizacji podjęli się pracownicy UMCS. Tematyka poprzednich seminariów to: „Dźwięk w krajobrazie. Stan i perspektywy badań” (Lublin 2008), „Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych” (Lublin – Łęczna 2010), „Sacrum w krajobrazie” (Lublin – Roztocze 2012), „Krajobrazy inspiracji. Inspiracje krajobrazowe” (Kazimierz Dolny 2016), „Krajobraz a zdrowie i jakość życia” (Lublin – Nałęczów 2017). Pozostaje wyrazić nadzieję, że interdyscyplinarne spotkania dotyczące krajobrazu będą kontynuowane, najlepiej w formule bezpośredniego spotkania w konkretnym miejscu i czasie. Zgodzili się z tym na koniec tegorocznego seminarium także jego pozostali uczestnicy. Tego typu spotkania są bowiem okazją do wymiany myśli i nawiązania współpracy owocującej ważnymi projektami naukowymi i działaniami praktycznymi.

Sebastian Bernat