Świat zwierząt w polszczyźnie ludowej i potocznej. Słownik etnolingwistyczny

Projekt: "Świat zwierząt w polszczyźnie ludowej i potocznej. Słownik etnolingwistyczny" finansowany za środków budżetu państwa w ramach programu Ministerstwa Edukacji i Nauki "Narodowy Program Rozwoju Humanistyki" w module Dziedzictwo Narodowe.

Umowa o finansowanie projektu: nr 0026/NPRH9/H11/88/2021 z dnia 02.06.2022 r.
Kierownik projektu: prof. dr hab Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska
Całkowita wartość projektu: 615 126,00 zł

Przedmiotem badań będą ludowe i potoczne wyobrażenia (językowo-kulturowe obrazy) świata zwierząt w pięciu polach tematycznych: 1) zwierzęta domowe, 2) zwierzęta dzikie, 3) ryby, płazy i gady, 4) ptaki i 5) owady.  Projekt jest kontynuacją badań rozpoczętych ponad 30 lat temu, które już zaowocowały opublikowanymi dwoma tomami Słownika stereotypów i symboli ludowych (I – Kosmos w czterech  częściach, 1996-2012, II – Rośliny w siedmiu częściach, 2017-2022).

Celem projektu jest rekonstrukcja obrazu świata na podstawie danych językowych, tekstów folkloru i zapisów etnograficznych, więc przedstawienie możliwie pełnej i wielostronnej wiedzy na temat kulturowej konceptualizacji świata (w tym przypadku: świata zwierząt) w tradycji ludowej i potocznej.     
Tradycyjna kultura ludowa, której kolejny fragment będzie przedmiotem badań i opisu, oparta jest na stereotypach i symbolach. Nowością lubelskiego słownika jest właśnie połączenie opisu stereotypów z opisem symboli. Stereotypy są pojmowane w duchu koncepcji Hilarego Putnama jako wyobrażenia przedmiotów, uformowane w pewnej społecznej ramie doświadczeniowej i określające, czym przedmiot jest, jak wygląda, jak działa, jak jest traktowany przez człowieka, do czego człowiekowi służy, np. woda ‘bezbarwny płyn, który gasi pragnienie…’, złoto ‘szlachetny metal, żółty, drogocenny…’, pies ‘zwierzę domowe, strzegące domu, wierne, przyjazne wobec człowieka….’, tygrys ‘duży dziki kot, w ciemne pręgi…’ itp. W tej koncepcji nie utożsamia się stereotypów z uprzedzeniami, lecz traktuje jako składniki polskiego kodu kulturowego. W kodzie kulturowym obrazy zwierząt domowych (krowa, koń, baran, koza, kot…), zwierząt dzikich (wilk, lis, lew, małpa…), płazów i gadów (żaba, wąż, jaszczurka…), ryb (karp, szczupak, płotka…), ptaków (wrona, orzeł, skowronek…) i owadów (pszczoła, osa, mucha…) funkcjonują zarówno w sensie dosłownym, jak przenośnym i symbolicznym.

W ciągu pięciu lat planuje się zgromadzenie dokumentacji źródłowej, jej analizę, opracowanie i opublikowanie w formie książkowej. Wynikiem projektowanych badań będzie słownik językowo-kulturowy, konkretnie 5 części III tomu Słownika stereotypów i symboli ludowych pt. Zwierzęta. Dodatkowo stworzona zostanie strona internetowa Słownika, na której publikowane będą zarówno hasła z tomu Zwierzęta, jak i z wcześniej wydanych tomów Kosmos i Rośliny.