|
Emilia Ewa Nawrotek Cezary Filip Zapała Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Sprawozdanie z Konferencji Naukowej W dniu 25 kwietnia 2017 r. na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa pt. „Ochrona prawna zasobów naturalnych”. Była to druga konferencja naukowa z cyklu „Prawne instrumenty ochrony środowiska”, który został zapoczątkowany w 2016 r., a który kończy realizację projektu „Studia podyplomowe – Prawne instrumenty ochrony środowiska” finansowanego w ramach grantu ze środków funduszy norweskich i funduszy Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Konferencja została zorganizowana przez Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie we współpracy z Fundacją Inicjatyw Akademickich. Wydarzenie naukowe składało się z trzech paneli: sesji plenarnej, sesji panelowej poświęconej zasobom naturalnym w sektorze rolnym i leśnym oraz sesji panelowej dotyczącej problematyki zasobów naturalnych w sektorze gospodarczym. Konferencję naukową otworzyła Dziekan Wydziału Prawa i Administracji prof. dr hab. Anna Przyborowska-Klimczak, która przywitała wszystkich zebranych gości i oddała głos prof. dr hab. Beacie Jeżyńskiej, przewodniczącej Komitetu Naukowego i Organizacyjnego Konferencji. Profesor Beata Jeżyńska podkreśliła, iż duże zainteresowanie problematyką prawa ochrony środowiska wpływa w znaczący sposób na konieczność podjęcia kroków zmierzających do zainicjowania dalszych cyklicznych spotkań, w trakcie których omawiane będą kolejne zagadnienia z przedmiotowego zakresu. Zwróciła również uwagę, iż prawo ochrony środowiska jest interdyscyplinarną dziedziną prawa i znajduje się w kręgu zainteresowań prawników praktykujących i specjalizujących się w różnych gałęziach prawa, czego przykładem jest pojawienie się na konferencji wystąpień dotyczących m.in. problematyki na styku prawa ochrony środowiska i prawa karnego. W pierwszym wystąpieniu sesji plenarnej pt. Zasada suwerenności państw nad ich zasobami naturalnymi w prawie międzynarodowym prof. dr hab. Anna Przyborowska-Klimczak (UMCS) zwróciła uwagę na istotę zasady suwerenności i podkreśliła jej znaczenie wskazując, iż jest to jedna z najważniejszych zasad międzynarodowego prawa środowiska. Wychodząc od genezy, przez omówienie jej znaczenia w kontekście ochrony zasobów naturalnych, Autorka skoncentrowała się w szczególności na szczegółowym wskazaniu i omówieniu aktów prawa międzynarodowego, w których uwzględniono przedmiotową zasadę i nadano jej istotne, prymarne znaczenie. Zagadnienia historyczno- i teoretyczno-prawne kontynuował prof. dr hab. Jerzy Stelmasiak (UMCS) w wystąpieniu pt. Ewolucja prawnej ochrony elementów przyrodniczych środowiska, we wstępie którego omówił uchylone i pozostające w mocy akty prawne regulujące problematykę ochrony przyrody i środowiska obowiązujące na terenie Polski. W referacie Autor szczegółowo zarysował problem chaosu terminologicznego, braku podstawowych definicji oraz zdefiniowania pojęć w sposób nieostry, powodujący problemy interpretacyjne. Zaznaczył również konieczność podjęcia działań mających na celu uregulowanie stanu prawnego, z uwagi na fakt, iż aktualne problemy prawnej ochrony zasobów naturalnych wynikają w szczególności z braku kompleksowego podejścia do ochrony środowiska i nieodpowiedniego planowania przestrzennego, w którym chroni się pewne elementy kosztem innych. Pierwszym Autorem, który przedstawił na konferencji karnistyczne zagadnienia związane z ochroną zasobów naturalnych był dr hab. Marek Kulik (UMCS) z referatem pt. Ochrona brzegów wód w polskim prawie wykroczeń. Zasadnicze rozważania skoncentrowane były na problematyce wykroczenia dotyczącego niszczenia lub uszkodzenia urządzenia służącego do ochrony brzegów wód morskich lub śródlądowych. Jak wskazał Autor, artykuł 81 kodeksu wykroczeń rodzi szereg problemów wynikający z umiejscowienia przepisu w rozdziale dotyczącym ochrony bezpieczeństwa osób i mienia, braku wyraźnego wskazania przedmiotu ochrony, braku doprecyzowania przedmiotu czynności wykonawczej oraz pominięcia kwestii doprowadzenia urządzenia do stanu uniemożliwiającego jego wykorzystanie bez fizycznego uszkodzenia. Autor, podobnie jak prof. dr hab. Jerzy Stelmasiak, zauważy iż jednym z elementów wpływających na obecność problemu jest brak zarysowanych szczegółowych ram terminologicznych. Z niezwykle interesującym tematem wystąpiła doc. dr Elina Pozniak (Kijowski Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki), która zaprezentowała zagadnienie „Kultury prawnej w zakresie ochrony zasobów naturalnych: problemy rozwoju”. Prelegentka odniosła się do wpływu instytucji publicznych ustanawiających i egzekwujących prawo na kulturę, edukację i wzrost świadomości ludzi oraz zaangażowania społeczeństwa w ochronę zasobów naturalnych. W trakcie wystąpienia Autorka wskazała, iż konieczna jest integracja licznych kultur, w szczególności prawnej i ekologicznej, aby móc uzyskać odpowiedni poziom bezpieczeństwa środowiska. Autorka poparła swoją tezę licznymi przykładami i rozwiązaniami prawnymi zastosowanymi w ukraińskim prawodawstwie. Kolejnym Prelegentem, który podjął problematykę ze styku prawa ochrony środowiska i prawa karnego była dr hab. Magdalena Budyn-Kulik (UMCS) z wystąpieniem pt. Karnoprawna ochrona obiektów i terenów chronionych w świetle wybranych przepisów rozdziału XXll k.k. (art. 181 par. 2 i 5, art. 187, art. 188 k.k.). Autorka wybrała pięć typów przestępstw z kodeksu karnego związanych z ochroną zasobów naturalnych, a które zostały umiejscowione w kodeksie karnym w rozdziale pt. Przestępstwa przeciwko środowisku i zarysowała istotny problem, jakim jest mniejszy zakres ochrony zasobów naturalnych i trudność w odpowiednim stosowaniu przepisów z uwagi na liczne rozbieżności w rozumieniu poszczególnych pojęć z prawa ochrony środowiska, wynikający z braku zastosowania odpowiedniej, ujednoliconej terminologii i zauważalnym braku szerokich konsultacji z przedstawicielami prawa ochrony środowiska. Istotny problem jakim jest oddziaływanie promieniowania na środowisko przedstawiła doc. dr Olga Suszyk (Kijowski Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki) w wystąpieniu pt. Ochrona prawna zasobów naturalnych od skażenia radioaktywnego: Europejskie wyzwania dla Ukrainy. Prelegentka omówiła przepisy obowiązujące na Ukrainie, odnosząc się do wybuchu reaktora w Czarnobylu i konieczności podjęcia odpowiedniego poziomu ochrony z uwagi na obecność jeszcze czterech innych elektrowni atomowych na terenie Ukrainy, jednocześnie ustosunkowując się do konieczności docelowego dostosowania prawodawstwa ukraińskiego do rygorystycznych przepisów unijnych. W wystąpieniu szczegółowo zarysowano najistotniejszy problem jakim jest utrudnione egzekwowanie stosowania wyższych standardów bezpieczeństwa przez osoby pracujące w elektrowniach. Ostatnim Prelegentem w sesji plenarnej była dr hab. Małgorzata Stefaniuk, prof. nadzw. (UMCS) z referatem pt. Świadomość ekologiczna społeczeństwa polskiego w zakresie zasobów naturalnych i ich ochrony. Autorka przedstawiła problem ochrony zasobów naturalnych z perspektywy świadomości ekologicznej polskiego społeczeństwa. Rozważania zostały oparte na dostępnych statystykach, które wzbudziły szczególne zainteresowanie gości w trakcie trwania dyskusji podsumowującej sesję plenarną. Liczne pytania i refleksje związane ze świadomością Polaków odnośnie do ochrony zasobów naturalnych doprowadziły do uznania, iż dane statystyczne i wyniki sondaży są zależne od regionu, w którym przeprowadzano badanie oraz od działań informacyjnych i edukacyjnych podejmowanych na rzecz ochrony zasobów naturalnych. Sesja panelowa dotycząca zasobów naturalnych w sektorze gospodarczym, prowadzona była przez dr hab. Annę Haładyj oraz prof. dr hab. Jerzego Stelmasiaka. Pierwszą Prelegentką była dr hab. Anna Haładyj (KUL) z wystąpieniem pt. Rzecz o odpadach wytwarzanych nieregularnie, w trakcie którego zarysowany został istotny problem braku odpowiednich sankcji prawnych, które wymuszałyby na podmiocie zobowiązanym do odpowiedniego klasyfikowania odpadów i ich unieszkodliwiania przez właściwe składowanie. Aktualnie praktyką jest wyrzucanie odpadów wytwarzanych nieregularnie w miejscach nieodpowiednich, co w konsekwencji wpływa niekorzystnie na zasoby naturalne. Kolejne wystąpienie wzbudziło mniej emocji, jednakże poruszyło również interesujący temat, jakim jest Rola soft law w unijnym prawie ochrony przyrody, który został zaprezentowany przez dr Magdalenę Michalak (USz). Autorka wskazała, iż z uwagi na niewiążący charakter soft law w unijnym prawie ochrony przyrody dochodzi do umniejszania jego znaczenia, choć prawo miękkie ma istotny wpływ na całe prawodawstwo. Wskazano, iż sądy przez odpowiednie stosowanie prawa twardego wzmacniają również soft law, które wpływa na swobodę i elastyczność w podejmowaniu działań przez państwa członkowskie. Kolejne wystąpienia można zaliczyć do kategorii ścisłego wiązania teorii z praktyką, ponieważ Prelegenci odnosili się do licznych przykładów obrazujących omawianą przez nich problematykę. Referat pt. Prawne i środowiskowe determinanty pozyskiwania metali ziem rzadkich, zaprezentowany przez dr Hanna Spasowska-Czarny (UMCS) pozwolił zrozumieć rolę i znaczenie metali ziem rzadkich w rozwoju gospodarki opartej na nowych technologiach, problemach związanych z ich pozyskiwaniem i odzyskiwaniem oraz ich wpływem na środowisko. Dwoje kolejnych prelegentów omówiło problematykę związaną z bezpieczeństwem energetycznym. Dr llona Przybojewska (UJ) w wystąpieniu pt. Ochrona surowców energetycznych w unijnym i polskim porządku prawnym wskazała, iż brak odpowiednich regulacji prawnych, w szczególności w prawie unijnym oraz nadanie wysokiego priorytetu przepisom klimatycznym wpływa negatywnie na bezpieczeństwo energetyczne. Natomiast dr Mariusz Szyrski (UKSW) zaprezentował w referacie pt. Prawna regulacja sfery odnawialnych źródeł energii (OZE): między bezpieczeństwem energetycznym a ochroną środowiska tezę w myśl której wprowadzenie mądrych i przemyślanych zasad OZE w Polsce będzie gwarantem symbiozy energetyki oraz ochrony środowiska. Kolejny problem zarysowany w trakcie trwania panelu dotyczył ochrony złóż węglowodorów. Autorka, mgr Sandra Sekuła-Barańska (ALK) w wystąpieniu pt. Ochrona prawna zasobów naturalnych na przykładzie koncesji na poszukiwanie i wydobywanie węglowodorów, wskazała praktyczne aspekty związane z reglamentacją działalności gospodarczej pod kątem wydobycia i poszukiwania węglowodorów. Następnie dr Jacek Jaworski (UKSW) zaprezentował referat pt. Ochrona wód w aspekcie zabudowy terenów zalewowych, w którym to odniósł się do przepisów wymagających odpowiedniego zabezpieczenia osób i mienia pod kątem powodzi, aby kolejna prelegentka, dr Karolina Karpus (UMK), mogła płynnie przejść do tematu Plan ochrony parku krajobrazowego jako instrument prawny w ujęciu formalnoprawnym. Autorka szczegółowo i wnikliwie zaprezentowała problematykę planowania ochrony parku krajobrazowego i wpływu zmian, jakie wprowadza ustawodawca w przedmiotowym zakresie. Ostatnią prelegentką była mgr Martyna Walas (UMK) z wystąpieniem pt. Ochrona specjalnych obszarów ochrony siedlisk w prawie polskim, w którym to wskazano na trudności wiążące się z zastosowaniem wprowadzonych przepisów dotyczących ochrony specjalnych obszarów siedlisk i wielością aktów prawnych związanych z omawianą problematyką. Obrady panelu zdominowała problematyka wpływu przepisów związanych z ochroną zasobów naturalnych na swobodę wykonywania działalności gospodarczej. Szeroko odniesiono się do konieczności zmian, które w niektórych przypadkach wiązałyby się z koniecznością wprowadzenia bądź zaostrzenia sankcji, umożliwiających uzyskanie odpowiedniego poziomu ochrony środowiska, ale i również wprowadzenia norm prawnych, które w sposób rozsądny i zrównoważony nakładałyby obowiązki na przedsiębiorców i pozwoliły na ich skuteczne informowanie o dobrych praktykach. Niewątpliwie istotnym problemem pojawiającym się w większości referatów jest również brak odpowiednich definicji, bądź nieprecyzyjne definiowanie pojęć, które wpływa na problemy interpretacyjne. Równocześnie prowadzona była druga sesja panelowa dotycząca zasobów naturalnych w sektorze rolnym i leśnym prowadzona przez dr Monikę A. Król i dr. Radosława Pastuszko. W związku z ograniczoną skutecznością rozwiązań normatywnych w obrocie gruntami następuje masowe przejmowanie gruntów wykorzystywanych na cele związane z produkcją żywności czy produkcją biopaliw. Przejmowanie gruntów na podstawie różnych tytułów prawnych wywołuje środowiskowe, gospodarcze jak i społeczne skutki w postaci degradacji środowiska, ograniczenia z możliwości korzystania z zasobów naturalnych, osłabienia bezpieczeństwa żywnościowego jak i zmiany struktury społecznej. Problematykę natural resources grabbing („zawłaszczanie zasobów naturalnych” przedstawili dr hab. Beata Jeżyńska, prof. nadzw.UMCS oraz dr Radosław Pastuszko (UMCS)w referacie pt. „Zasoby naturalne w działalności rolniczej”. Zagadnienie związane z genetycznie modyfikowaną żywością przybliżył dr Paweł Gała (UŚ) w referacie pt. „Polska regulacja prawna w zakresie GMO jako instrument ochrony zasobów naturalnych”. Autor stwierdził, że niewątpliwie regulacje prawne ustawy o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych stanowią instrument ochrony zasobów naturalnych a ustawodawca stworzył szereg niezwykle precyzyjnych regulacji prawnych mających na celu zapewnienie możliwość bezpiecznego stosowania GMM i GMO. Dr Monika A. Król (UŁ) w referacie pt. „Ocena modelu prawnej ochrony środowiska we Wspólnej Polityce Rolnej” – skonstatowała, iż współcześnie zmienia się podejście do działalności rolniczej, nałożenie na producenta rolnego obowiązków na rzecz ochrony środowiska służącemu interesowi publicznemu oraz przyznanie wsparcia ze środków publicznych spowodowało poszerzenie tradycyjnej koncepcji dobra publicznego. Działalność rolnicza uzyskuje nowe ujęcie, wykraczające poza prywatną aktywność zawodową czy gospodarczą wskutek nałożenia obowiązków na rzecz ochrony środowiska służących interesowi publicznemu i wynagradzania tych działań ze środków publicznych staje ona sfera ochrony i wytwarzania środowiskowych dóbr a przez to ulega rozszerzaniu tradycyjna koncepcja dobra publicznego. Rolnik ma obowiązki względem środowiska wynikające z jego specjalnego statusu jako właściciela nieruchomości rolnej, a także względem społeczeństwa polegające na dostarczaniu środków rolno-spożywczych celem zaspokojenia potrzeb żywieniowych. Koncepcja własności rolniczej zakłada pomoc dla rolnika w zamian za ponoszone przez niego ciężary. Oceny obecnych regulacji publicznoprawnych w aspekcie pomocy producentom rolnym prowadzących działalność rolniczą na obszarach Natura 2000 dokonał dr Adam Niewiadomski (UW)w wystąpieniu pt. „Własność nieruchomości rolnych na obszarach Natura 2000”. Dwa następne wystąpienia dotyczyły problematyki ochrony gruntów rolnych i leśnych, dr Marek Geszprych (Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa w Warszawie) w referacie pt. „Wpływ przedsięwzięć inwestycyjnych na zmianę przeznaczenia gruntów rolnych” podjął się identyfikacji zagrożeń związanych z ochrony gruntów rolnych i leśnych, przedstawił czynniki pozytywnie wpływające na ochronę gruntów rolnych i leśnych, a także czynniki prawne negatywnie wpływające na ochronę tych gruntów. Zaś dr Małgorzata Szalewska (UMK) w referacie pt. „Instrumenty finansowo – prawne ochrony gruntów rolnych” po sklasyfikowaniu a także scharakteryzowaniu instrumentów finansowych podjęła się oceny funkcjonowania instrumentów ekonomicznych, autorka dostrzegła, iż instrumenty z jednej strony wspierają reglamentacje administracyjna prawną zaś z drugiej strony w praktyce są one nieskuteczne i ich oddziaływanie jest ograniczone. Tematyką ochronny lasów zajęła się dr Anna Fogel (Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa w Warszawie) w referacie pt. „Lasy ochronne – ingerencja nadmierna czy adekwatna? (refleksja prawno – aksjologiczna”, stwierdziła, że specyfika lasów, które poddawane są ochronie przez uznanie ich za lasy ochronne uzasadnia podjętą ingerencje - jest to ważny cel społeczny, ingerencja ta nie jest nadmierna jest adekwatna, zaś same kryteria ze szczególnym uwzględnieniem zróżnicowania starych lasów ochronnych i obecnie jest nie tylko nieadekwatna, ale i naruszająca zasadę równości zaś po drugie całkowicie nieadekwatne do odnoszenia ich do granic administracyjnych miast. W wystąpieniu pt. „Inwazyjne gatunki roślin. Zagadnienie prawne” mgr Emilia Nawrotek (UMCS) przedstawiła międzynarodowy, unijny oraz krajowy prawny model ochrony rodzimej fauny i flory przed inwazyjnymi gatunkami rośli. Podkreślając, iż obecne w dobie globalizacji, intensyfikacja handlu międzynarodowego i turystyki sprzyja rozprzestrzenianiu się gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia co stanowi jedną z ważniejszych przyczyn niekorzystnych zmian w środowisku naturalnym. Prelegentka mgr Małgorzata Szymańska (UMCS) w referacie pt. „Dobro publiczne a własność rolnicza” – zaprezentowała ujęcie dobra publicznego określanego jako środki wykorzystywane do zaspokojenia potrzeb ludzkich. Wielofunkcyjna natura rolnictwa odgrywa znaczącą rolę w gospodarce, środowisku i społeczeństwie, co przyczynia się do generowania szerokiego zakresu dóbr publicznych, które wytwarzane są na prywatnych gruntach rolnych. Obrady podsumowała i zamknęła prof. Beata Jeżyńska podkreślając, iż działalność rolnicza traktowana jako działalność gospodarcza uzyskuje niezwykle znaczenie i nie odnosi się tylko do produkcji rolnej czy spożywczej. Działalność ta ujmowana jest jako element gospodarki krajowej, europejskiej i globalnej. Na obszarach wiejskich prowadzone różnego rodzaju działalności, realizowane są rozmaite funkcje. Stałymi elementami obszarów wiejskich traktowanych priorytetowo są ochrona środowiska, bezpieczeństwo zdrowotne i żywnościowe, które ujmowane są jako prawa człowieka trzeciej generacji. Na obszarach wiejskich prowadzone są również inwestycje, które ścierają się na gruncie funkcji ochronnych, gdzie poszukiwany jest kompromis, który znajduje odzwierciedlenie w regulacjach prawa środowiskowego, rolnego, gospodarczego, podatkowego. Prof. Jeżyńska podkreśliła, iż element dóbr publicznych jest bardzo ważny gdyż rolnictwo nie jest już działalnością prywatną, ale stało się jest elementem społecznym, częścią systemu społecznego, który rzutuje na prawo własności, na korzystanie z nieruchomości, czy obciążenia finansowe. Globalizacja niesie ze sobą szanse, ale i zagrożenia. Nieruchomości rolne i ich funcie powinny zostać potraktowane jako wspólne dziedzictwo ludzkości, niepomnażalne dobro i związku z tym regulacje prawne powinny mieć charakter ochronny. Na zakończenie prof. Beata Jeżyńska podziękowała wszystkim prelegentom i gościom za uczestnictwo w konferencji, a także podkreśliła bezdyskusyjny walor wymiany poglądów teoretyków i praktyków. Publikacja pokonferencyjna ukaże się nakładem Wydawnictwa UMCS. Kontakt e-mail: nawrotekemilia@gmail.com cezary.zapala@gmail.com |
