Historia petycji w sprawie zmiany nazwy
Warto odnotować, że nie jest to pierwsza petycja do prezydenta Ukrainy w tej sprawie. Począwszy od 2015 roku, odkąd Rada Najwyższa uchwaliła ustawę odnośnie do możliwości składania przez obywateli Ukrainy wniosków do władz państwowych, w tym do prezydenta, w formie petycji elektronicznych, wniosków o zmianę nazwy „Rosja” na „Moskowię” w wewnętrznym obiegu w Ukrainie było aż 69, jednakże po raz pierwszy petycja uzyskała wymaganą do jej rozpatrzenia liczbę głosów. Po aneksji Krymu takich petycji wystosowano 29, pozostałe 40 natomiast po wielkoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę. Najwięcej – aż 16 – wpłynęło w dniach 18–20 maja 2022 roku, co było reakcją na słowa prezydenta Władimira Putina, że tak naprawdę Ukraina weszła do Imperium Rosyjskiego z trzema obwodami – kijowskim, żytomierskim i czernihowskim, a reszta terytorium została jej podarowana przez Włodzimierza Lenina i Józefa Stalina. Putin stwierdził, że Rosja za pomocą tak zwanej operacji specjalnej zabiera swoje ziemie, które do Ukrainy nigdy nie należały.
Żądanie przywrócenia sprawiedliwości dziejowej
W uzasadnieniu do petycji inicjatorzy podkreślają, że Państwo Moskiewskie powstało kilka wieków później, niż Ruś Kijowska i zostało oficjalnie przemianowane przez cara Piotra Pierwszego na Rosję 22 października 1721 roku. Następnie Katarzyna II powołała komisję, która przez 9 lat poprawiała i przepisywała źródła historyczne, a część w ogóle zniszczyła, by wywieść rodowód książąt moskiewskich od kijowskich i uzasadnić, że Rosja jest spadkobiercą Rusi. Ukraińcy powołują się na zagraniczne mapy i atlasy historyczne, na których Moskowia i Ruś zaznaczone były jako odrębne byty. Dla przykładu, na średniowiecznej mapie z Ebstorf (sporządzonej między 1234 a 1240, według niektórych źródeł w 1300 r.), Moskowii w ogóle jeszcze nie było, natomiast Ruś i Kijów umieszczone są jako Rucia regio i Kiwen. Są też petycje dotyczące przemianowania Ukrainy w Ukrainę-Ruś lub w Ruś Kijowską. Część z nich dotyczy zarówno przemianowania Rosji w Moskowię, jak i Ukrainy w Ruś.
Najczęściej spotykanym uzasadnieniem w petycjach jest żądanie wymierzenia sprawiedliwości dziejowej, przywrócenie Rosji jej historycznej nazwy i odzyskanie zawłaszczonej przez nią spuścizny. W piśmiennictwie ukraińskim Rosja tradycyjnie nazywana była Moskowią (Moskowszczyną/Moskiwszczyną) aż do początku XX w. Taką nazwę można znaleźć nie tylko w literaturze pięknej, ale m.in. w pracach historyków Mychajła Hruszewskiego i Mykoły Kostomarowa, w słowniku języka ukraińskiego Borysa Hrinczenki z 1907 roku (Словарь української мови). W 1918 roku ukazał się Słownik ukraińsko-moskiewski i Słownik moskiewsko-ukraiński autorstwa Wiktora Dubrowskiego.
W petycjach można napotkać cytat z dzieła Mychajła Hruszewskiego, że Ukraińcy są narodem, któremu skradziono imię. Wymieniane są również inne uzasadnienia, takie jak:
- obecna nazwa państwa Rosja została zawłaszczona/skradziona, dlatego jej zmiana umożliwi odzyskanie/obronę swojej historii i skradzionego dziedzictwa;
- jest to ukraińska nazwa tych terenów znana od wieków;
- Rosja nie ma prawa tak się nazywać, gdyż jest to grecka forma nazwy Ruś (Ρωσία, wym. Rosía) która używana była od IX w. w Bizancjum;
- w czasach Rusi Kijowskiej księstwo moskiewskie i Moskwa nie istniały, gdyż Moskwa została założona dopiero w 1147 roku;
- Moskowia jest spadkobiercą Ordy i swoim ordyńskim zachowaniem zhańbiła zawłaszczona od Rusi nazwę;
- nazwa „Rosja” stanowi podstawę ideologii „rosyjskiego imperializmu”, która jest popierana przez jej ludność;
- petycja jest odpowiedzią na zbrojną agresję („Putin poszedł i na wojnę w szczególności z powodu kompleksu niższości Moskowii w kwestii sukcesji Rusi Kijowskiej”);
- należy oczyścić słowo „Ruś” od negatywnego kontekstu imperialnych praktyk Moskowii;
- wywołać rezonans międzynarodowy, który przyczyni się do rzetelnych badań i odkłamania historii;
- zerwać w świadomości obywateli Ukrainy i przyszłych pokoleń umowną i fałszywą więź Rosji z Rusią;
- każdy naród sam decyduje, jak nazywać inne kraje w swoim języku narodowym.
Nazewnictwo historyczne
W językach narodowych różnych państw stosowanie innych (najczęściej historycznych) nazw w stosunku do określonych krajów, które znacznie różnią się od nazwy oryginalnej, nie jest czymś wyjątkowym. Dla przykładu w języku polskim, zarówno w oficjalnych dokumentach, jak i w użyciu przez ogół społeczeństwa, nazwa państwa Italia od wieków funkcjonuje jako Włochy, w języku czeskim Austria to Rakousko, Niemcy w języku rosyjskim to Германия, a we francuskim – Allemagne; w języku ukraińskich Chiny to Китай, a Węgry to Угорщина, Polska po węgiersku to Lengyelország. Zresztą w kilku innych językach Rosja również nazywana jest inaczej: Krievija (po łotewsku), Venemaa (po estońsku), Venäjä (po fińsku), Oroszország (po węgiersku). Rosja histerycznie zareagowała na petycję i skierowanie przez Zełeńskiego zawartej w niej sprawy do premiera Ukrainy: były prezydent Dmitrij Medwediew napisał na Twitterze, że odpowiedzią jest „nie Chcochlandia. I na pewno nie Małorosja. Tylko Schweinisch Bandera-Reich. Exakt!”. Rzeczniczka MSZ FR Maria Zacharowa z kolei skomentowała, że taka inicjatywa jest kolejnym dowodem na próbę przekształcenia Ukrainy w „anty-Rosję”.
* * *
Ukraina jest ojczyzną języka ukraińskiego i kwestia nazewnictwa w tym języku, m.in. przywrócenia historycznego nazewnictwa, znajduje się w gestii odpowiednich organów tego państwa. Historia, w tym nazewnictwo historyczne, pomaga definiować tożsamość narodu i kulturę państwa, umożliwiając mu lepsze zrozumienie swoich korzeni i tradycji. To z kolei może przyczynić się do lepszego zrozumienia i uznania własnej tożsamości narodowej przez obywateli państwa oraz prowadzić do większej jedności i stabilności społeczeństwa.
Nazewnictwo jest jednym z językowych środków kształtowania podmiotowości państwa. Tożsamość narodową państwa związana jest z jego kulturą, historią i tradycją, z kolei wyraźnie określona tożsamość wzmacnia podmiotowość państwa. Ukraina walczy o podmiotowość i o miejsce na mentalnej mapie świata nie tylko na froncie militarnym, ale też tożsamościowym i historycznym. Petycja w sprawie przywrócenia Rosji jej historycznej nazwy w obiegu wewnątrz Ukrainy przyciągnie uwagę do historii Ukrainy i będzie sprzyjać dekonstrukcji rosyjskich mitów, której leżą u podłoża inwazji na Ukrainę.
Źródła:
Офіційно перейменувати назву "росія" на "московія". Замінити термін "російський" на "московський", "російська федерація" на "московська федерація", Електронні петиції. Офіційне інтернет-представництво Президента України, https://petition.president.gov.ua/petition/170958
А. Байцар, Назва "Московія" на географічних картах XV–XVI ст., http://baitsar.blogspot.com/2020/02/xv-xvi.html
А. Байцар, Назва "РУСЬ" на німецькій Ебсторфській карті ХІІІ ст., http://baitsar.blogspot.com/2017/09/blog-post_12.html
А. Л. Байцар, Україна та українці на європейських етнографічних картах, Львів: ЗУКЦ, 2022.
І. Костенко, Як Московія стала Росією? До 300-ліття «викрадення» назви українського народу, https://www.radiosvoboda.org/a/ukrayina-rus-i-moskoviya/31521000.html
Є. Наконечний, Украдене ім’я: Чому русини стали українцями, передм. Я. Дашкевича, Львів 2001, 400 с.
Dr Nadia Gergało-Dąbek
