Zapraszamy do zapoznania się z komentarzem eksperckim dr Agnieszki Krzyżewskiej na temat fali upałów. Tekst powstał w ramach inicjatywy „Okiem eksperta”, która ma na celu promowanie nauki, badań i specjalistycznej wiedzy naszych naukowców. Specjaliści z UMCS-u mogą tworzyć komentarze eksperckie, opinie, analizy czy prognozy branżowe dotyczące bieżących wydarzeń, problemów czy zagadnień budzących wątpliwości, a znajdujących się w ich polu zainteresowań badawczych.
W Polsce, zgodnie z definicją, falę upałów mamy wtedy, gdy maksymalna dobowa temperatura powietrza przekracza 30°C przez co najmniej trzy kolejne dni. W innych krajach w Europie granica ta zmienia się od 25 do 40°C (Krzyżewska, 2014). W dobie współczesnych zmian klimatu szacuje się, że fale upałów będą coraz częstsze, dłuższe i bardziej gorące (Meehl and Tebaldi, 2004).
Fale upałów nazywane są „cichym zabójcą”, ponieważ wtedy ludzie umierają „po cichu”, w domach, niejako wymykając się statystykom, które zgonów w wyniku chorób układu krążenia czy układu oddechowego nie przypisują bezpośrednio wysokiej temperaturze powietrza (Kuchcik, 2017). Szacuje się, że w wyniku fali upałów z sierpnia 2003 roku w Europie Zachodniej zmarło ok. 70 tys. osób (Robine et al., 2008). Szczególnie narażone są osoby starsze, przewlekle chore oraz dzieci (Díaz et al., 2002; Zaninović and Matzarakis, 2014). Oprócz większej liczby zgonów fale upałów mają również negatywne skutki dla roślin i zwierząt, rolnictwa, transportu, energetyki i usług (Krzyżewska, 2015).
W Polsce fale upałów zazwyczaj związane są z napływem powietrza zwrotnikowego (oznaczonego na mapie synoptycznej jako PZ) z południa (Sulikowska and Wypych, 2017), tak się stało i w tym wypadku (ryc. 1). W Lublinie najdłuższe i najbardziej uciążliwe fale upałów wystąpiły w 1994 r. (26 lipca - 3 sierpnia) oraz w 2015 r. (3–13 sierpnia) (Krzyżewska, 2019). Na stacji meteorologicznej na Placu Litewskim najwyższa temperatura została zanotowana 11 sierpnia 2017 i wyniosła 36,5°C.
Ryc. 1. Mapa synoptyczna z dnia 21 czerwca 2021 (źródło: meteo.imgw.pl)
W Lublinie podczas fal upałów najwyższa temperatura jest w centrum, na Starym Mieście oraz na tzw. blokowiskach z wielopiętrową, gęstą zabudową, najniższa – na terenach podmiejskich i poza miastem. Zwłaszcza w nocy te różnice są najbardziej widoczne (Dobek, 2012). Gdy temperatura minimalna nie spada w nocy poniżej 20°C wówczas mamy tzw. noc tropikalną. To bardzo obciąża organizm człowieka, który nie może odpowiednio zregenerować się w nocy po gorącym dniu (Kuchcik, 2017). Niestety w Lublinie obserwujemy gwałtowny wzrost takich nocy. W XX wieku występowały one sporadycznie – po kilka w ciągu roku, w XXI wieku jest już ich kilkanaście rocznie (Plan Adaptacji do zmian klimatu Miasta Lublin 2018). W porównaniu z innymi miastami Polski Lublin podczas fali upałów w 2015 roku był nieco chłodniejszy, co ma związek z jego położeniem, niską zabudową, obecnością zieleni i urozmaiconą rzeźbą terenu; zwłaszcza istotną rolę odgrywają wąwozy (Kaszewski, Siwek and Gluza, 2014; Krzyżewska, 2019).
W Lublinie wysokie temperatury, jakie wystąpiły w ubiegłym tygodniu, nie przekraczały 30°C, formalnie więc nie mowy o fali upałów. Dopiero w dniu 20.06.2021 maksymalna dobowa temperatura powietrza wyniosła 30,2°C, co oznacza, że w niedzielę możemy mówić o początku tego zjawiska.
Bibliografia
Díaz, J. et al. (2002) Heat waves in Madrid 1986-1997: Effects on the health of the elderly, "International Archives of Occupational and Environmental Health", 75(3), pp. 163–170. doi: 10.1007/s00420-001-0290-4.
Dobek, M. (2012) Zróżnicowanie bioklimatyczne Lublina (maszynopis pracy doktorskiej). Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej.
Kaszewski, B. M., Siwek, K. and Gluza, A. F. (2014) Rola wąwozów w kształtowaniu stosunków termiczno-wilgotnościowych Lublina, in Trzaskowska, E. (ed.) Wąwozy i suche doliny Lublina Potencjał i zagrożenia. Lublin: Urząd Miasta Lublin, pp. 55–70.
Krzyżewska, A. (2014) Przegląd metod wydzielania fal upałów i fal mrozów, "Przegląd Geofizyczny", LVIX(3–4), pp. 157–173.
Krzyżewska, A. (2015) Heatwaves and their effects on examples from Europe and North America [in Polish], in Lorenc, H. and Ustrnul, Z. (eds) Climate - society and economy. Warsaw: Polskie Towarzystwo geofizyczne Oddział Warszawski, IMGW PIB, pp. 161–173.
Krzyżewska, A. (2019) Porównanie warunków meteorologicznych podczas dwóch najsilniejszych fal upałów w polsce: 1994 i 2015, in Chojnacka-Ożga, L. and Lorenc, H. (eds) Współczesne problemy klimatu Polski. IMGW-PIB, pp. 97–106.
Kuchcik, M. (2017) Warunki termiczne w Polsce na przełomie XX i XXI wieku i ich wpływ na umieralność. Warsaw: IGiPZ PAN.
Meehl, G. A. and Tebaldi, C. (2004) More Intense, More Frequent, and Longer Lasting Heat Waves in the 21st Century, "Science", 305(5686), pp. 994–997. doi: 10.1126/science.1098704.
Robine, J. M. et al. (2008) Death toll exceeded 70,000 in Europe during the summer of 2003, "Comptes Rendus - Biologies", 331(2), pp. 171–178. doi: 10.1016/j.crvi.2007.12.001.
Sulikowska, A. and Wypych, A. (2017) Fale upałów latem 2015 roku i ich uwarunkowania cyrkulacyjne, "Badania Fizjograficzne", R. VII, Se(September), pp. 205–223. doi: 10.14746/bfg.2016.7.16.
Zaninović, K. and Matzarakis, A. (2014) Impact of heat waves on mortality in Croatia, "International Journal of Biometeorology", 58(6), pp. 1135–1145. doi: 10.1007/s00484-013-0706-3.
Plan Adaptacji do zmian klimatu Miasta Lublin, (2018), opracowanie zbiorowe, dostępne pod adresem: https://lublin.eu/gfx/lublin/userfiles/_users/k-jarmolowicz/mpa/mpa_lublin_tekst_i_zalaczniki_1-3.pdf
Dr Agnieszka Krzyżewska – pracuje w Katedrze Hydrologii i Klimatologii na Wydziale Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS. Jej zainteresowania naukowe to pogodowe zjawiska ekstremalne, a w szczególności fale upałów, którym poświęciła kilkanaście publikacji naukowych.
Dr Agnieszka Krzyżewska jest prezesem Lubelskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Geofizycznego oraz koordynatorem programu Erasmus+ na Wydziale Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS.
