|
Zachęcamy do zapoznania się z artykułem o badaniach lessów w dorzeczu Dniepru w Ukrainie, przeprowadzonych przez zespół naszego Instytutu w ramach projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (OPUS 16). Publikacja ta ukazała się w najnowszym wydaniu Wiadomości Uniwersyteckich.
Tekst przedstawia wyniki wspólnych polsko-ukraińskich prac nad rekonstrukcją paleośrodowiska, realizowanych pt. „Wpływ globalnych, regionalnych i lokalnych czynników na zapisy paleoklimatyczne i paleośrodowiskowe w lessowo-glebowych sekwencjach Ukrainy wzdłuż doliny Dniepru”.
Wiadomości Uniwersytreckie (luty 2024)
Strona grantu NCN
Oto skrócona wersja artykułu:
W 2018 roku nasz polsko-ukraiński zespół badawczy (Lublin i Kijów), wygrał konkurs grantowy w Narodowym Centrum Nauki. Dzięki temu uzyskaliśmy środki na finansowanie projektu OPUS 16 „Globalne, regionalne i lokalne czynniki warunkujące zapis paleoklimatyczny i paleośrodowiskowy w ukraińskich sekwencjach lessowo-glebowych wzdłuż doliny Dniepru”, w kwocie przekraczającej jeden milion złotych. Projekt ten, pilotowany w Instytucie Nauk o Ziemi i Środowisku UMCS , przekracza granice tradycyjnych dyscyplin naukowych, łącząc różnorodne dziedziny i techniki badawcze.
Jako zespół stanowimy namacalny dowód na to, że owocna współpraca naukowa może istnieć ponad granicami państw. Zainicjowana blisko pół wieku temu przez prof. Henryka Maruszczaka (UMCS) i prof. Petro Gożika (Instytut Nauk Geologicznych NAN Ukrainy), nasza wspólna działalność naukowa łączy ekspertów z Polski i Ukrainy, specjalizujących się w paleogeografii, paleoekologii i geologii czwartorzędu. Skupiamy się na wspólnej eksploracji stanowisk geologicznych w południowej Polsce oraz zachodniej i środkowej Ukrainie, odkrywając sekrety dawnych epok Ziemi i przyczyniając się do głębszego zrozumienia historii naszej planety.
Nasza praca, będąca spuścizną i częścią wieloletniej tradycji badań unikalnych formacji lessowych, wnosi istotny wkład w naukę o przeszłości geologicznej. Pokrywy lessowe, pokrywające niemalże 20% powierzchni wszystkich kontynentów i zajmujące ponad 70% terytorium Ukrainy oraz znaczne obszary Polski południowej, stanowią wyjątkowo cenne archiwum zmian środowiskowa w przeszłości.
W ramach naszego grantu koncentrujemy się na analizie dawnych zmian klimatycznych, identyfikowanych wzdłuż Dniepru, kluczowego w naszych badaniach ukraińskiego odcinka tej rzeki, o długości przeszło tysiąca kilometrów, od granic z południową Białorusią aż po ujście do Morza Czarnego poniżej Chersonia. Obszar ten, z jego unikalnymi pokrywami lessowymi, stanowi bogate źródło wiedzy o środowisku w przeszłości geologicznej. Południkowy trawers poprzez środkową Ukrainę przecina jej północy obszar (Owrucz-Czarnobyl-Czenihów), gdzie pokrywy lessowe tworzą izolowane wyspy stanowiące wyraziste morfologiczne akcenty wśród równinnych terenów nizin poleskich, a na południe od Kijowa – ciągłe, zwarte i grube pokrywy. Badamy pylaste osady eoliczne, które stanowią doskonałe geoarchiwa, ponieważ one same w sobie stanowią świadectwo zmian klimatu w okresach zimnych, glacjalnych. Natomiast pozostałością okresów ciepłych są gleby uformowane na tych eolicznych osadach; ich typ genetyczny mówi nam w jakich warunkach się te gleby formowały i nadal rozwijają się współcześnie. Warte podkreślenia jest współwystępowanie lessów z osadami pozostawionymi przez lądolód plejstoceński sięgający wzdłuż Dniepru wąski lobem aż po miejsce lokalizacji miasta Dnipro (dawny Dniepropietrowsk) w centralnej Ukrainie. Powstałe w ten sposób sekwencje glacjalno-lessowo-glebowe stanowią unikalne źródła danych o ewolucji paleoośrodowiska tych ziem oraz o czasie zmian, które porównujemy z zapisami w osadach głęboko oceanicznych oraz lodowych pokrywach Grenlandii i Antarktydy.
Prace terenowe, przeprowadzane głównie wzdłuż Dniepru, gdzie eksplorujemy strome klify o wysokości do 50 metrów, są fascynujące, pełne wyzwań i zaskoczeń. Te imponujące formacje geomorfologiczne pozwalają na bezpośredni dostęp do unikatowych sekwencji osadowych, a także ich obserwacji na długich fragmentach pionowych ścian, co z kolei daje doskonały wgląd w pokrywę glebową kopalną i współczesną czy obraz dawnej rzeźby terenu i jej przekształceń. Analizy fizykochemiczne próbek osadów zebranych w terenie, prowadzone w specjalistycznych laboratoriach w Polsce, Ukrainie i Kanadzie, stanowią kluczowy etap naszej pracy i współpracy naukowej. Wyniki tych badań są teraz scalane w celu zaawansowanego modelowania paleośrodowiskowego i paleoklimatycznego.
Nasza praca napotkała jednak na znaczące przeszkody z powodu pandemii COVID-19 oraz działań wojennych trwających od lutego 2022 roku. Pandemia wprowadziła ograniczenia podróży i kwarantanny, które opóźniły nasze ekspedycje terenowe i dostęp do stanowisk badawczych. Musieliśmy dostosować nasze metody pracy, wdrażając środki ostrożności i zdalne metody komunikacji. Z kolei trwające działania wojenne utrudniają prowadzenie badań, uniemożliwiając je wręcz w regionach bliskich strefom konfliktu. Bezpieczeństwo stało się naszym nadrzędnym priorytetem, co wymusiło przesunięcie niektórych działań terenowych lub ich zawieszenie. Mimo tych przeszkód, kontynuujemy realizację naszych zadań badawczych, dostosowując się do nowych realiów. Nasza odporność w obliczu globalnych i regionalnych wyzwań świadczy o naszej determinacji i zaangażowaniu w dążeniu do naukowych odkryć.
Jesteśmy przekonani o potrzebie kontynuacji międzynarodowej kooperacji naukowej oraz tworzenia kolejnych wspólnych grantów badawczych. Nasza współpraca podkreśla duży potencjał badań środowiskowych na Ukrainie i jest krokiem w stronę budowania silniejszych, bardziej zintegrowanych zespołów badawczych, gotowych stawić czoła wyzwaniom związanym z zrozumieniem złożonych procesów środowiskowych i klimatycznych, wpływających na całą naszą planetę.
Przemysław Mroczek (INoZiŚ UMCS)
Maria Łanczont (INoZiŚ UMCS)
Maryna Komar (Muzeum Narodowe Nauk Przyrodniczych NAN Ukrainy, Kijów, Ukraina)
|
