KATEDRA NIEMATERIALNEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Plany badawcze, publikacyjne i upowszechnieniowe pracowników Katedry Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UMCS (2025-2028) (styczeń 2025)

Katedra wśród priorytetów ma kontynuację lub rozpoczynanie badań naukowych różnych zakresów dziedzictwa niematerialnego Lubelszczyzny, Południowego Podlasia i Polski. Są to różnorodne zjawiska kultury, jak praktyki, artefakty, tradycje ludowe, miejskie, szlacheckie, ale również wartości niematerialne związane m.in. z działalnością wystawienniczą i edukacyjną muzeów.

Osobnym kierunkiem są prowadzone od lat badania i opracowania dot. systemu i polityki ochrony dziedzictwa niematerialnego w Polsce, w tym pojęć i dokumentów strategicznych dla polityki państwa polskiego, lokalnych społeczności i depozytariuszy dziedzictwa niematerialnego wpisanego na Krajową listę, Krajowego rejestru dobrych praktyk jak też wpisanych i aplikujących na  Listę UNESCO oraz do Rejestru dobrych praktyk UNESCO.

Katedra łączy badania kultury z nastawieniem na ochronę dziedzictwa zgodnie z zapisami Konwencji UNESCO 2003 oraz z krytycznymi studiami nad dziedzictwem.

I. Kontynuacja, rozwijanie projektów

- system ochrony dziedzictwa niematerialnego w Polsce

• Kontynuacja badań i opracowań elementów polskiego systemu ochrony dziedzictwa niematerialnego w Polsce: wartości dziedzictwa niematerialnego, polski kodeks etyczny dziedzictwa niematerialne itd. Badania z tego zakresu służą już licznym wspólnotom depozytariuszy w całej Polsce do kształtowania planów ochrony ich dziedzictwa w duchu Konwencji UNESCO 2003 – dr hab. K. Smyk, prof. UMCS

- zjawiska dziedzictwa niematerialnego

• Kontynuacja opracowania tematyki świętowania zimowego w Lublinie (od adwentu do ostatków przed wielkim postem) w świetle dostępnych materiałów archiwalnych oraz współczesnych, począwszy od kulturowej interpretacji Orszaku Trzech Króli w Lublinie – dr A. Kościuk-Jarosz
• Kontynuacja badań nad strojami ludowymi i opracowaniem kolejnych tomów poświęconych poszczególnym lubelskim strojom ludowym (w ramach serii Muzeum Narodowego w Lublinie). Badania i seria służą społecznościom lokalnym przy rekonstrukcji strojów ludowych – dr hab. M. Tymochowicz, prof. UMCS
• Kontynuacja monitorowania, badania i konsultowania tradycji muzycznych Lubelszczyzny, w tym: adwentowej gry na ligawie (współpraca ze środowiskami lokalnymi) oraz ludowych orkiestr dętych (tworzenie regularnych wydarzeń promujących tradycyjny repertuar i styl muzykowania) – dr A. Kusto
• Kontynuacja badań nad kulturą i historią kultury południowego Podlasia, ze szczególnym uwzględnieniem wesela – dr B. Maksymiuk

- wartości niematerialne zjawisk kultury

• Kontynuacja badań nad ogrodem jako tekstem kultury i nad monografią Ogrody ducha. W ramach wpływu społecznego: prelekcje dla nauczycieli, upowszechniające wiedzę o świecie wartości i jej praktycznym zastosowaniu w szkole – dr hab. G. Żuk

- praktyka ochrony niematerialnych wartości kultury

• Kontynuacja badań nad muzeami w aspekcie miejsc pamięci w byłych niemieckich nazistowskich obozach koncentracyjnych i obozach zagłady (wspomnienia więźniów, edukacja, modele aksjologiczne) – dr hab. G. Żuk

II. Nowe obszary działań, badań, publikacji

- badania zjawisk dziedzictwa niematerialnego 

• Tradycje Wigilii Bożego Narodzenia w Polsce jako niematerialne dziedzictwo kulturowe – w związku z prowadzeniem przez Katedrę wniosku o wpis tych tradycji na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego i na Listę UNESCO – dr hab. K. Smyk, prof. UMCS
• Rozpoczęcie badań nad kulturą szlachty podlaskiej, czego efektem będą publikacje naukowe, popularyzacja wiedzy o regionie oraz wzmocnienie lokalnej tożsamości – dr B. Maksymiuk

- praktyka ochrony dziedzictwa niematerialnego

• Współczesne wystawiennictwo i  współpraca z muzeami województwa lubelskiego –dr hab. M. Tymochowicz, prof. UMCS
• Tradycyjny folklor muzyczny Lubelszczyzny w układzie geograficznym na podstawie archiwum naukowego Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie – dr A. Kusto
• Opracowanie katalogu polskiej twórczości muzycznej inspirowanej folklorem (jako uzupełnienie wykazu profesjonalnej twórczości kompozytorskiej) – dr A. Kusto

Sylwetki Pracowników Katedry (styczeń 2025)

Kierownik 

Katarzyna Smyk — dr hab., prof. UMCS w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie; językoznawczyni, kulturoznawczyni, folklorystka, semiotyczka kultury. Badaczka kultury tradycyjnej i posttradycyjnej, obrzędów, zwyczajów, wierzeń, tekstów folkloru i sposobów ich funkcjonowania we współczesnej kulturze polskiej i w systemie wartości współczesnych Polaków.

Jako badaczka i opiekun naukowy brała i bierze udział w kilkunastu przedsięwzięciach badawczych, w tym wspieranych przez MEN (Słownik polskiej bajki ludowej, Leksykon folkloru polskiego) oraz MKiDN w Kolbuszowej, Krośnie, Spycimierzu, Uniejowie, na Opolszczyźnie, w Rudniku nad Sanem, Iłży, Zwoleniu czy Wejherowie. Autorka i redaktorka wielu monografii, m.in. na temat polskiej choinki, spycimierskiego Bożego Ciała, poezji Jana Pocka. Autorka ponad 180 artykułów naukowych na temat współczesnych tekstów kultury, folkloru polskiego, poezji ludowej oraz ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Zaangażowana społecznie w pracę nad utrwalaniem tradycji regionalnych jako istotnego, protożsamościowego wymiaru kultury polskiej. M.in. od 2005 roku jest członkinią redakcji kwartalnika Stowarzyszenia Twórców Ludowych „Twórczość Ludowa”, „Łódzkich Studiów Etnograficznych” (2025-2029), rady programowej periodyku „Studia i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi”, Rady Naukowej „Rocznika Podhalańskiego”, „Biuletynu Uniejowskiego”, czasopisma „Wieś Radomska”, „Dziedzictwo Kulturowe Wsi”, „Pismo Folkowe. Tradycja. Muzyka Świata i Okolic”. Zasiada w radach naukowych muzeów i instytucji kultury (m.in. Muzeum Regionalnego w Rzeszowie, Wojewódzkiego Domu Kultury w Rzeszowie, Muzeum Wsi Lubelskiej, Muzeum Regionalnego w Zwoleniu). Członkini Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Sekcji Polskiej IOV (członek Prezydium), Sekcji Literatury STL, Rady Artystycznej Sejmików Teatrów Wsi Polskiej, zarządu oddziału lubelskiego Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego, Komisji Folklorystycznej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów, zarządu Towarzystwa Kultury Teatralnej Ziemi Lubelskiej. Jest ekspertem Polskiej Komisji Akredytacyjnej (w dyscyplinach nauki o kulturze i religii oraz językoznawstwo). Jest też współpracownikiem Laboratorium Semiotycznego Wydziału Artes Liberales UW. Przewodniczy Radzie ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kadencjach 2019–2022 i 2023-2027. Uhonorowana m.in. odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2009) i brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2023). Więcej: https://www.umcs.pl/pl/addres-book-employee,2528,pl.html

Agnieszka Kościuk-Jarosz – doktor nauk humanistycznych (2015); ukończyła kulturoznawstwo (2005) oraz filologię polską (2002) na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Pracuje na stanowisku adiunkta w Instytucie Nauk o Kulturze UMCS, gdzie pełni także funkcje koordynatora do spraw dydaktyki. Jej zainteresowania naukowe skupiają się wokół polskiej kultury tradycyjnej, zwłaszcza duchowej i społecznej, językoznawstwa polskiego oraz antropologii miasta. Obecnie przygotowuje rozprawę habilitacyjną z ostatniego z wymienionych zakresów. Brała udział w kilkudziesięciu ogólnopolskich konferencjach naukowych; jest współredaktorką dwóch monografii (2014, 2019) oraz autorką szeregu artykułów opublikowanych w czasopismach punktowanych oraz pracach zbiorowych. W latach 2001–2006 pełniła obowiązki redaktor naczelnej ogólnopolskiego czasopisma poświęconego współczesnym inspiracjom muzyczną kulturą tradycyjną „Gadki z Chatki”. W 2012 roku otrzymała zbiorową Nagrodę Naukową Marii Curie (Maria Curie Prize) dla zespołu pod kierunkiem prof. dr hab. Jerzego Bartmińskiego za publikację Lubelskie z serii „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa. Źródła i Materiały”, w której znalazły się opracowane przez nią lamenty i pieśni pogrzebowe.

Agata Kusto – doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Instytucie Nauk o Kulturze UMCS, od 2013 roku redaktor naczelna „Pisma Folkowego”. Zajmuje się polskim folklorem muzycznym, szczególnie tradycyjnymi śpiewami religijnymi, pieśniami obrzędowymi oraz muzyką instrumentalną wraz z instrumentarium wsi z obszaru Lubelszczyzny i Podlasia. Bada i dokumentuje transformacje w zakresie kultywowanych tradycji muzycznych i inspiracje folklorem w muzyce folkowej. Jest autorką artykułów naukowych i popularnonaukowych, recenzji i komentarzy do wydawnictw płytowych a także  monografii o charakterze źródłowym: Pieśni maryjne z Lubelszczyzny. Muzyczna antologia pieśni „za Obrazem” (2015), Z maciejowickiej sceny. Pieśni ludowe na Konkursie Kapel i Śpiewaków Ludowych Regionów Nadwiślańskich „Powiślaki" z lat 2015-2019  (2021). Wraz z Zenonem Koterem opracowała szóstą część tomu Lubelskie (z serii Polska Pieśń i Muzyka Ludowa. Źródła i Materiały), pt.: Muzyka instrumentalna. Instrumentarium – Wykonawcy – Repertuar (2011), za którą otrzymała Nagrodę Naukową „Marii Curie” przyznaną zespołowi pod kierunkiem prof. dr. hab. Jerzego Bartmińskiego.

Beata Maksymiuk-Pacek – doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Instytucie Nauk o Kulturze UMCS. Kulturoznawczyni i bibliotekoznawczyni, doświadczona badaczka terenowa. Wieloletni pracownik Archiwum Etnolingwistycznego UMCS. Od października 2019 roku zatrudniona w Instytucie Nauk o Kulturze UMCS. Wśród jej zainteresowań badawczych dominuje tematyka związana z kulturą tradycyjną, w tym obrzędowością rodzinną (głównie weselną) i doroczną (kolędowaniem, obrzędowością wiosenną i sobótkową) oraz dokumentowaniem i opracowaniem nagrań terenowych. Od 2011 roku członek zespołu redagującego wydawaną pod auspicjami Instytutu Sztuki PAN w Warszawie serię Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 4: Lubelskie (2011), t. 5: Podlasie (2012, 2016), t. 6: Kurpie (w druku). Do 2019 roku współpracownik zespołu etnolingwistycznego opracowującego wydawany w Lublinie Słownik stereotypów i symboli ludowych.

Współwykonawca projektów badawczych realizowanych m.in. w UMCS, Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Polskim Towarzystwie Ludoznawczym we Wrocławiu, Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej.

Autorka wyróżnionej rozprawy doktorskiej o weselu na wschodnim pograniczu kulturowym oraz licznych prac na temat kultury ludowej i jej dokumentowania.

Mariola Tymochowicz – dr hab., prof. UMCS, etnolog i kulturoznawca, zainteresowania naukowe obejmują badania nad tradycyjną i współczesną kulturą wsi. Od ponad dwudziestu lat zajmuje się badaniem przemian obrzędowości rodzinnej i dorocznej na Lubelszczyźnie, których efektem jest min. publikacja Lubelska obrzędowość rodzinna w kontekście współczesnych przemian, Lublin 2013. Od 2010 roku prowadzi eksploracje na temat tradycyjnego pożywienia chłopskiego (Tradycyjne pożywienie w kulturze chłopskiej na Lubelszczyźnie, Lublin 2019) oraz historii odzieży chłopskiej i jej współczesnymi przeobrażeniami, czyli strojami ludowymi. Od 2020 r. koordynuje prace nad opracowaniem Słownika terminologicznego polskich strojów ludowych, którego wydanie planowane jest w 2024 r. W 2012 roku otrzymała zespołową Nagrodę Naukową „Marii Curie (Maria Curie Prize) za współtworzenie publikacji „Lubelskie, T.4 serii Polskie pieśni i muzyka ludowa. Źródła i materiały, cz.1-6, pod red. J. Bartmińskiego. Za zaangażowanie we wspieraniu tradycyjnej kultury województwa lubelskiego w 2014 r. Pani dr hab. została uhonorowana odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, a w 2022 roku brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Grzegorz Żuk – dr hab., polonista, doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa (2005 r.) na podstawie rozprawy „Językowy obraz Europy w polskim dyskursie publicznym” (publikacja: Twierdza czy wspólnota? Europa w polskim dyskursie publicznym, Lublin 2010); doktor habilitowany nauk społecznych w dyscyplinie pedagogika (2017 r.) na podstawie monografii Edukacja aksjologiczna. Zarys problematyki, Lublin 2016. Zainteresowania naukowe: aksjologia, edukacja, kultura, w tym szczególnie muzealnictwo i edukacja muzealna.

Kierownik Katedry – dr hab. Katarzyna Smyk prof. UMCS 

OBCHODY WIGILII W LITWIE, POLSCE I UKRAINIE. MIĘDZYNARODOWY WNIOSEK O WPIS NA LISTĘ
REPREZENTATYWNĄ NIEMATERIALNEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO LUDZKOŚCI UNESCO

 marzec 2025

LISTA DEPOZYTARIUSZY Z POLSKI, afiliowanych przy  Wniosku na Listę UNESCO

Zapraszamy do współpracy z wymienionymi podmiotami
w ramach ochrony tradycji wigilijnych w myśl Konwencji UNESCO 2003 

Katedra Dziedzictwa Niematerialnego
Instytut Nauk o Kulturze
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin

Bukowiańskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”
Ul. Kościuszki 87, 34-530 Bukowina Tatrzańska

Centrum Kulturalne w Przemyślu
Ul. Stanisława Konarskiego 9, 37-700 Przemyśl

Centrum Kultury i Sztuki w Kaliszu
Ul. Łazienna 6, 62-800 Kalisz

Centrum Spycimierskie Boże Ciało
Spycimierz 9, 99-210 Uniejów

Fundacja dla Dziedzictwa
Ul. Armii Krajowej 22/8, 45-071 Opole

Fundacja na Rzecz Niematerialnego Dziedzictwa Kultury w Polsce
Ul. Chałubińskiego 17, 26-600 Radom

Gminny Ośrodek Kultury w Narolu
wraz z Burmistrzem Narola
Ul. Warszawska 27, 37-610 Narol

Instytut Śląski
Ul. Piastowska 17, 45-082 Opole

Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ
Ul. Jana Długosza 3, 33-300 Nowy Sącza

Międzynarodowa Organizacja Sztuki Ludowej – Sekcja Polska
Pl. M. Curie-Skłodowskiej 4, 20-031 Lublin

Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi
Plac Wolności 14, 91-415 Łódź

Muzeum Budownictwa Ludowego
Ul. Traugutta 3, 38-500 Sanok

Muzeum Etnograficzne im. F. Kotuli w Rzeszowie, oddział Muzeum Okręgowego
Ul. 3 maja 19, 53-030 Rzeszów

Muzeum Etnograficzne w Toruniu
Ul. Wały gen. Sikorskiego 19, 87-100 Toruń

Muzeum Etnograficzne w Zielonej Górze-Ochli
Ul. Ochla-Muzealna 5, 66-006 Zielona Góra

Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu, oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Ul. Traugutta 111/113, 50-419 Wrocław

Muzeum Fabryki w Łodzi
Ul. Drewnowska 58, 91-002 Łódź

Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny
Ul. Parkowa 25, 41-500 Chorzów

Muzeum im. Władysława Łęgi w Grudziądzu
Ul. Wodna 3-5, 86-300 Grudziądz

Muzeum Krakowa i Centrum Niematerialnego Dziedzictwa Krakowa
Rynek Główny 35, 31-011 Kraków

Muzeum Kultury Kurpiowskiej
Pl. Gen. Bema 8, 07-410 Ostrołęka

Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej
Ul. Kościuszki 6, 36-100 Kolbuszowa

Muzeum Kultury Ludowej
Ul. Portowa 1, 11-600 Węgorzewo

Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego
Ul. Dworcowa 5, 62-052 Szreniawa

Muzeum Okręgowe w Suwałkach
Ul. Tadeusza Kościuszki 81, 16-400 Suwałki

Muzeum Regionalne w Stalowej Woli
Ul. Sandomierska 1, 37-450 Stalowa Wola

Muzeum Regionalne w Zwoleniu
Ul. Kard. Wyszyńskiego 30, 26-700 Zwoleń

Muzeum w Przeworsku Zespół Pałacowo-Parkowy
Ul. Park 2, 37-200 Przeworsk

Muzeum Wsi Kieleckiej
Ul. Jana Pawła II 6, 25-025 Kielce

Muzeum Wsi Mazowieckiej
Ul. G. Narutowicza 64, 09-200 Sierpc

Muzeum Wsi Radomskiej
Ul. Szydłowiecka 30, 26-600 Radom

Muzeum Ziemi Sądeckiej
Ul. Jagiellońska 56, 33-300 Nowy Sącz

Muzeum Ziemi Tarnowskiej
Rynek 3, 33-100 Tarnów

Narodowy Instytut Kształcenia
Ul. 3 maja 15, 38-500 Sanok

Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie
Ul. Kredytowa 1, 00-056 Warszawa

Podkarpacka Fundacja Rozwoju Kultury
Ul. 3 maja 15, 38-500 Sanok

Podlaskie Muzeum Kultury Ludowej
Ul. Leśna 7, 16-010 Wasilków

Smartlink Sp. z o.o.
Ul. Wieniawskiego 5/9, 61-712 Poznań

Stowarzyszenie byłych włókniarzy i włókniarek oraz sympatyków historii Łodzi „Ludzie Fabryki”
Ul. J. Kusocińskiego 128/3, 94-054 Łódź

Stowarzyszenie Lokalna Organizacja Turystyczna "Szlak Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w Polsce"
Spycimierz 9, 99-210 Spycimierz

Stowarzyszenie Odrodzenie Urzecza
Ul. Kusocińskiego 8/3, 05-500 Piaseczno

Stowarzyszenie Twórców Ludowych
Ul. Grodzka 14, 20-112 Lublin

Tarnogrodzki Ośrodek Kultury
Ul. Rynek 18, 23-420 Tarnogród

Towarzystwo Kultury Teatralnej Ziemi Lubelskiej
Ul. Rynek 18, 23-420 Tarnogród

Trzebiatowski Ośrodek Kultury
Ul. Wojska Polskiego 67, 72-320 Trzebiatów

Twórczyni Małgorzata Pepłowska
ul. Akacjowa 14, 07-100 Ruchna

Twórczyni Marianna Król
Ul. Pijarska 44, Blok 4, m. 25, 05-530 Góra Kalwaria

Urząd Gminy Komańcza
Gminny Ośrodek Kultury i Stowarzyszenie 50+
Komańcza 166, 38-543 Komańcza

oraz

Instytucje ujęte we wniosku na Krajową listę dziedzictwa niematerialnego
– podmioty wspierające depozytariuszy w kultywowaniu i przekazie tradycji wigilijnych

Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej – sekcja Regionalnego Centrum Kultur Pogranicza w Krośnie

Fundacja Wspomagania Wsi

Muzeum Narodowe w Poznaniu

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Radiowe Centrum Kultury Ludowej – Polskie Radio S.A. – Program 2