Plany badawcze, publikacyjne i upowszechnieniowe pracowników Katedry Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UMCS (2025-2028) (styczeń 2025)
Katedra wśród priorytetów ma kontynuację lub rozpoczynanie badań naukowych różnych zakresów dziedzictwa niematerialnego Lubelszczyzny, Południowego Podlasia i Polski. Są to różnorodne zjawiska kultury, jak praktyki, artefakty, tradycje ludowe, miejskie, szlacheckie, ale również wartości niematerialne związane m.in. z działalnością wystawienniczą i edukacyjną muzeów.
Osobnym kierunkiem są prowadzone od lat badania i opracowania dot. systemu i polityki ochrony dziedzictwa niematerialnego w Polsce, w tym pojęć i dokumentów strategicznych dla polityki państwa polskiego, lokalnych społeczności i depozytariuszy dziedzictwa niematerialnego wpisanego na Krajową listę, Krajowego rejestru dobrych praktyk jak też wpisanych i aplikujących na Listę UNESCO oraz do Rejestru dobrych praktyk UNESCO.
Katedra łączy badania kultury z nastawieniem na ochronę dziedzictwa zgodnie z zapisami Konwencji UNESCO 2003 oraz z krytycznymi studiami nad dziedzictwem.
I. Kontynuacja, rozwijanie projektów
- system ochrony dziedzictwa niematerialnego w Polsce
- Kontynuacja badań i opracowań elementów polskiego systemu ochrony dziedzictwa niematerialnego w Polsce: wartości dziedzictwa niematerialnego, polski kodeks etyczny dziedzictwa niematerialne itd. Badania z tego zakresu służą już licznym wspólnotom depozytariuszy w całej Polsce do kształtowania planów ochrony ich dziedzictwa w duchu Konwencji UNESCO 2003 – dr hab. K. Smyk, prof. UMCS
- zjawiska dziedzictwa niematerialnego
- Kontynuacja opracowania tematyki świętowania zimowego w Lublinie (od adwentu do ostatków przed wielkim postem) w świetle dostępnych materiałów archiwalnych oraz współczesnych, począwszy od kulturowej interpretacji Orszaku Trzech Króli w Lublinie – dr A. Kościuk-Jarosz
- Kontynuacja badań nad strojami ludowymi i opracowaniem kolejnych tomów poświęconych poszczególnym lubelskim strojom ludowym (w ramach serii Muzeum Narodowego w Lublinie). Badania i seria służą społecznościom lokalnym przy rekonstrukcji strojów ludowych – dr hab. M. Tymochowicz, prof. UMCS
- Kontynuacja monitorowania, badania i konsultowania tradycji muzycznych Lubelszczyzny, w tym: adwentowej gry na ligawie (współpraca ze środowiskami lokalnymi) oraz ludowych orkiestr dętych (tworzenie regularnych wydarzeń promujących tradycyjny repertuar i styl muzykowania) – dr A. Kusto
- Kontynuacja badań nad kulturą i historią kultury południowego Podlasia, ze szczególnym uwzględnieniem wesela (ekspertka inscenizacji wesela podlaskiego realizowanego przez społeczność Łomaz i okolicznych wsi) – dr B. Maksymiuk
- wartości niematerialne zjawisk kultury
- Kontynuacja badań nad ogrodem jako tekstem kultury i nad monografią Ogrody ducha. W ramach wpływu społecznego: prelekcje dla nauczycieli, upowszechniające wiedzę o świecie wartości i jej praktycznym zastosowaniu w szkole – dr hab. G. Żuk
- praktyka ochrony niematerialnych wartości kultury
- Kontynuacja badań nad muzeami w aspekcie miejsc pamięci w byłych niemieckich nazistowskich obozach koncentracyjnych i obozach zagłady (wspomnienia więźniów, edukacja, modele aksjologiczne) – dr hab. G. Żuk
II. Nowe obszary działań, badań, publikacji
- badania zjawisk dziedzictwa niematerialnego
- Tradycje Wigilii Bożego Narodzenia w Polsce jako niematerialne dziedzictwo kulturowe – w związku z prowadzeniem przez Katedrę wniosku o wpis tych tradycji na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego i na Listę UNESCO – dr hab. K. Smyk, prof. UMCS
- Rozpoczęcie badań nad kulturą szlachty podlaskiej, czego efektem będą publikacje naukowe, popularyzacja wiedzy o regionie oraz wzmocnienie lokalnej tożsamości – dr B. Maksymiuk
- praktyka ochrony dziedzictwa niematerialnego
- Współczesne wystawiennictwo i współpraca z muzeami województwa lubelskiego –dr hab. M. Tymochowicz, prof. UMCS
- Tradycyjny folklor muzyczny Lubelszczyzny w układzie geograficznym na podstawie archiwum naukowego Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie – dr A. Kusto
- Opracowanie katalogu polskiej twórczości muzycznej inspirowanej folklorem (jako uzupełnienie wykazu profesjonalnej twórczości kompozytorskiej) – dr A. Kusto
Sylwetki Pracowników Katedry (styczeń 2025)
Kierownik
Katarzyna Smyk — dr hab., prof. UMCS w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie; językoznawczyni, kulturoznawczyni, folklorystka, semiotyczka kultury. Badaczka kultury tradycyjnej i posttradycyjnej, obrzędów, zwyczajów, wierzeń, tekstów folkloru i sposobów ich funkcjonowania we współczesnej kulturze polskiej i w systemie wartości współczesnych Polaków.
Jako badaczka i opiekun naukowy brała i bierze udział w kilkunastu przedsięwzięciach badawczych, w tym wspieranych przez MEN (Słownik polskiej bajki ludowej, Leksykon folkloru polskiego) oraz MKiDN w Kolbuszowej, Krośnie, Spycimierzu, Uniejowie, na Opolszczyźnie, w Rudniku nad Sanem, Iłży, Zwoleniu czy Wejherowie. Autorka i redaktorka wielu monografii, m.in. na temat polskiej choinki, spycimierskiego Bożego Ciała, poezji Jana Pocka. Autorka ponad 180 artykułów naukowych na temat współczesnych tekstów kultury, folkloru polskiego, poezji ludowej oraz ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Zaangażowana społecznie w pracę nad utrwalaniem tradycji regionalnych jako istotnego, protożsamościowego wymiaru kultury polskiej. M.in. od 2005 roku jest członkinią redakcji kwartalnika Stowarzyszenia Twórców Ludowych „Twórczość Ludowa”, „Łódzkich Studiów Etnograficznych” (2025-2029), rady programowej periodyku „Studia i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi”, Rady Naukowej „Rocznika Podhalańskiego”, „Biuletynu Uniejowskiego”, czasopisma „Wieś Radomska”, „Dziedzictwo Kulturowe Wsi”, „Pismo Folkowe. Tradycja. Muzyka Świata i Okolic”. Zasiada w radach naukowych muzeów i instytucji kultury (m.in. Muzeum Regionalnego w Rzeszowie, Wojewódzkiego Domu Kultury w Rzeszowie, Muzeum Wsi Lubelskiej, Muzeum Regionalnego w Zwoleniu). Członkini Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Sekcji Polskiej IOV (członek Prezydium), Sekcji Literatury STL, Rady Artystycznej Sejmików Teatrów Wsi Polskiej, zarządu oddziału lubelskiego Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego, Komisji Folklorystycznej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów, zarządu Towarzystwa Kultury Teatralnej Ziemi Lubelskiej. Jest ekspertem Polskiej Komisji Akredytacyjnej (w dyscyplinach nauki o kulturze i religii oraz językoznawstwo). Jest też współpracownikiem Laboratorium Semiotycznego Wydziału Artes Liberales UW. Przewodniczy Radzie ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kadencjach 2019–2022 i 2023-2027. Uhonorowana m.in. odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2009) i brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2023). Więcej: https://www.umcs.pl/pl/addres-book-employee,2528,pl.html
Agnieszka Kościuk-Jarosz – doktor nauk humanistycznych (2015); ukończyła kulturoznawstwo (2005) oraz filologię polską (2002) na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Pracuje na stanowisku adiunkta w Instytucie Nauk o Kulturze UMCS, gdzie pełni także funkcje koordynatora do spraw dydaktyki. Jej zainteresowania naukowe skupiają się wokół polskiej kultury tradycyjnej, zwłaszcza duchowej i społecznej, językoznawstwa polskiego oraz antropologii miasta. Obecnie przygotowuje rozprawę habilitacyjną z ostatniego z wymienionych zakresów. Brała udział w kilkudziesięciu ogólnopolskich konferencjach naukowych; jest współredaktorką dwóch monografii (2014, 2019) oraz autorką szeregu artykułów opublikowanych w czasopismach punktowanych oraz pracach zbiorowych. W latach 2001–2006 pełniła obowiązki redaktor naczelnej ogólnopolskiego czasopisma poświęconego współczesnym inspiracjom muzyczną kulturą tradycyjną „Gadki z Chatki”. W 2012 roku otrzymała zbiorową Nagrodę Naukową Marii Curie (Maria Curie Prize) dla zespołu pod kierunkiem prof. dr hab. Jerzego Bartmińskiego za publikację Lubelskie z serii „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa. Źródła i Materiały”, w której znalazły się opracowane przez nią lamenty i pieśni pogrzebowe.
Agata Kusto – doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Instytucie Nauk o Kulturze UMCS, od 2013 roku redaktor naczelna „Pisma Folkowego”. Zajmuje się polskim folklorem muzycznym, szczególnie tradycyjnymi śpiewami religijnymi, pieśniami obrzędowymi oraz muzyką instrumentalną wraz z instrumentarium wsi z obszaru Lubelszczyzny i Podlasia. Bada i dokumentuje transformacje w zakresie kultywowanych tradycji muzycznych i inspiracje folklorem w muzyce folkowej. Jest autorką artykułów naukowych i popularnonaukowych, recenzji i komentarzy do wydawnictw płytowych a także monografii o charakterze źródłowym: Pieśni maryjne z Lubelszczyzny. Muzyczna antologia pieśni „za Obrazem” (2015), Z maciejowickiej sceny. Pieśni ludowe na Konkursie Kapel i Śpiewaków Ludowych Regionów Nadwiślańskich „Powiślaki" z lat 2015-2019 (2021). Wraz z Zenonem Koterem opracowała szóstą część tomu Lubelskie (z serii Polska Pieśń i Muzyka Ludowa. Źródła i Materiały), pt.: Muzyka instrumentalna. Instrumentarium – Wykonawcy – Repertuar (2011), za którą otrzymała Nagrodę Naukową „Marii Curie” przyznaną zespołowi pod kierunkiem prof. dr. hab. Jerzego Bartmińskiego.
Beata Maksymiuk-Pacek – doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Instytucie Nauk o Kulturze UMCS. Kulturoznawczyni i bibliotekoznawczyni, doświadczona badaczka terenowa. Wieloletni pracownik Archiwum Etnolingwistycznego UMCS. Od października 2019 roku zatrudniona w Instytucie Nauk o Kulturze UMCS. Wśród jej zainteresowań badawczych dominuje tematyka związana z kulturą tradycyjną, w tym obrzędowością rodzinną (głównie weselną) i doroczną (kolędowaniem, obrzędowością wiosenną i sobótkową) oraz dokumentowaniem i opracowaniem nagrań terenowych. Od 2011 roku członek zespołu redagującego wydawaną pod auspicjami Instytutu Sztuki PAN w Warszawie serię Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 4: Lubelskie (2011), t. 5: Podlasie (2012, 2016), t. 6: Kurpie (w druku). Do 2019 roku współpracownik zespołu etnolingwistycznego opracowującego wydawany w Lublinie Słownik stereotypów i symboli ludowych.
Współwykonawca projektów badawczych realizowanych m.in. w UMCS, Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Polskim Towarzystwie Ludoznawczym we Wrocławiu, Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej.
Autorka wyróżnionej rozprawy doktorskiej o weselu na wschodnim pograniczu kulturowym oraz licznych prac na temat kultury ludowej i jej dokumentowania.
Mariola Tymochowicz – dr hab., prof. UMCS, etnolog i kulturoznawca, zainteresowania naukowe obejmują badania nad tradycyjną i współczesną kulturą wsi. Od ponad dwudziestu lat zajmuje się badaniem przemian obrzędowości rodzinnej i dorocznej na Lubelszczyźnie, których efektem jest min. publikacja Lubelska obrzędowość rodzinna w kontekście współczesnych przemian, Lublin 2013. Od 2010 roku prowadzi eksploracje na temat tradycyjnego pożywienia chłopskiego (Tradycyjne pożywienie w kulturze chłopskiej na Lubelszczyźnie, Lublin 2019) oraz historii odzieży chłopskiej i jej współczesnymi przeobrażeniami, czyli strojami ludowymi. Od 2020 r. koordynuje prace nad opracowaniem Słownika terminologicznego polskich strojów ludowych, którego wydanie planowane jest w 2024 r. W 2012 roku otrzymała zespołową Nagrodę Naukową „Marii Curie (Maria Curie Prize) za współtworzenie publikacji „Lubelskie, T.4 serii Polskie pieśni i muzyka ludowa. Źródła i materiały, cz.1-6, pod red. J. Bartmińskiego. Za zaangażowanie we wspieraniu tradycyjnej kultury województwa lubelskiego w 2014 r. Pani dr hab. została uhonorowana odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, a w 2022 roku brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
Grzegorz Żuk – dr hab., polonista, doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa (2005 r.) na podstawie rozprawy „Językowy obraz Europy w polskim dyskursie publicznym” (publikacja: Twierdza czy wspólnota? Europa w polskim dyskursie publicznym, Lublin 2010); doktor habilitowany nauk społecznych w dyscyplinie pedagogika (2017 r.) na podstawie monografii Edukacja aksjologiczna. Zarys problematyki, Lublin 2016. Zainteresowania naukowe: aksjologia, edukacja, kultura, w tym szczególnie muzealnictwo i edukacja muzealna.
