Słownik oparty jest na zapisach dialektologów, folklorystów i etnografów. Pierwsi zapisywali słowa i wypowiedzi (doraźne i kliszowane), drudzy zwłaszcza reprodukowane w społecznym obiegu teksty pieśni, bajek, przysłów, zamówień magicznych itd., trzeci – opisywali (w ostatnich latach głównie interpretowali) zachowania, obrzędy, praktyki, wierzenia. W Słowniku wprowadzamy opis zintegrowany, który odpowiada wymogom etnolingwistyki rozumianej jako lingwistyka antropologiczna.
W Słowniku podjęto pewne tradycyjne problemy folklorystyki, zwłaszcza związane z centralnym problemem tekstu (powtarzalnego, ustabilizowanego, kliszowanego) i jego wariantywności w procesie komunikacji kulturowej, w udokumentowanych przez zbieraczy przekazach. Folklorem jest dla nas – najkrócej mówiąc – ustna twórczość słowna uwikłana w zrytualizowane sytuacje i zachowania, oparta na społecznie ustalonej wiedzy o świecie i systemie wspólnie wyznawanych wierzeń i wartości. Teksty folkloru są powtarzalne, kliszowane. Traktujemy je jako jednostki kodu językowo-kulturowego i próbujemy je grupować wedle klucza tematycznego w granicach ustalonych gatunków.
Zastosowano do analizy tekstów folkloru niektóre pojęcia językoznawcze. Nawiązano zwłaszcza do koncepcji zdania minimalnego, tj. zdania samodzielnego pod względem semantycznym i zawierającego tylko pozycje obligatoryjne, konieczne (Karolak 1984; Polański 1980). Pojęcie to daje dobry punkt wyjścia przy szukaniu sposobu zapisu motywów folklorystycznych.
Z drugiej strony – grupując pod jednym hasłem leksykalnym różne motywy i teksty, Słownik dostarcza folkloryście narzędzia systematyki przekazu, a także materiału do badania specyfiki poszczególnych gatunków oraz różnic między folklorem a nie-folklorem (tekstami doraźnymi, użytkowymi, potocznymi).
Etnolingwistyczny charakter naszego Słownika polega jednak przede wszystkim na ujmowaniu języka w kontekście kultury, a więc w konsekwencji na wyjściu poza dane czysto językowe (leksyka, semantyka, które oczywiście są podstawą Słownika), na uwzględnieniu użycia języka, na sięgnięciu do utrwalonych społecznie wierzeń i praktyk, tworzących przyjęzykowy (nie: pozajęzykowy) kontekst wypowiedzi słownych, a nawet na wykorzystaniu (co prawda tylko fragmentarycznym) informacji z zakresu ludowej sztuki plastycznej (zdobnictwa, malarstwa). Krótko mówiąc – etnolingwistyczny jest sposób rozumienia przedmiotu hasłowego będącego obiektem opisu w naszym Słowniku.
Jerzy Bartmiński
