Powoli zbliżają się święta, a my zamykamy ekscerpcję do tomu Zwierzęta naszego Słownika stereotypów i symboli ludowych. Zebrany materiał dokumentacyjny znacznie poszerzył naszą wiedzę o postrzeganiu zwierząt w polskiej kulturze ludowej. Wiemy na przykład, które z nich miały towarzyszyć nowonarodzonemu Jezusowi w stajni betlejemskiej i chronić go przed zimnem. Zaszczyt ten przypadł wołowi i osłu.
Ludowe kolędy utrwalają, że Jezus leżał na słomie we żłobie, nie miał sukienki na sobie, wół i osioł nań chuchali, bo go mieć Bogiem uznali1. Ogrzewając Jezusa – klęczeli, by jeszcze głębiej oddać mu cześć: Kto asystował, kto go pilnował? Wół i osioł przyklękali, parą go swą ogrzewali dworzanie jego2.
Co ciekawe, według legendy koń nie chciał wraz z wołami ogrzewać Jezusa, za co został ukarany przez Matkę Boską – nigdy nie może się najeść i nie dostaje opłatka w Wigilię: Woły szli do Pana Jezusa do złóbka chuchali, zyby ogrzać Pana Jezusa, a koń odmówił posłuszeństwa. Wtedy Matka Boska powiedziała „Jak nigdy si ni najad”. I dlatygo późni dzielo uo tak, uo, uopłatkiem bydła troche, jak Wigilia, to sianko z opłatkiem się daje krowom tygo, a koniowi nie daje już, tak3.
Wół i osioł pojawiają się też na innych etapach życia Świętej Rodziny. Osioł towarzyszy jej w ucieczce do Egiptu i swymi wydłużającymi się cudownie uszami ukrywa Jezusa przed wzrokiem żołnierzy Heroda, zaś wół przewozi dorosłego już Jezusa przez rzekę i pomaga mu wozić drewno do stolarni św. Józefa. Mamy nadzieję, że przeczytacie o tym niebawem w naszym słowniku!
1 Lubelskie. Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, red. Jerzy Bartmiński, cz. 1: Pieśni i obrzędy doroczne, Lublin 2011, s. 190; 2 Szymańska Janina, Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 5: Podlasie, cz. 2: Teksty pieśni powszechnych, Warszawa 2012, s. 219; 3 Bartmiński Jerzy, Kielak Olga, Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, Dlaczego wąż nie ma nóg? Zwierzęta w ludowych przekazach ustnych, Lublin 2015, s. 73.
