Prof. dr hab. Alina Aleksandrowicz (ur. 1931)
Profesor dr hab. Alina Aleksandrowicz, urodzona w 1931 r. na Wileńszczyźnie, absolwentka studiów polonistycznych na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i Uniwersytecie Warszawskim, całą swoją karierę naukową związała z UMCS. Tu w 1955 r. rozpoczęła pracę zawodową jako asystent w Katedrze Historii Literatury Polskiej i przeszła przez kolejne szczeble awansu naukowego, uzyskując w 1962 stopień doktora nauk humanistycznych, habilitując się w 1974 i otrzymując tytuł profesora w 1980.
Podstawy rozwijanego w ciągu kilkudziesięciu lat własnego warsztatu badawczego kształtowała Pani Profesor pod wpływem przewodników z okresu studiów uniwersyteckich, a później także współpracowników na niwie uprawianego literaturoznawstwa: prof. Ireny Sławińskiej, prof. Czesława Zgorzelskiego, prof. Zofii Szmydtowej, głównie zaś prof. Zdzisława Libery.
Do rozpoznawalnych cech tego warsztatu, przesądzających o jego efektywności i atrakcyjności, należy w pierwszym rzędzie orientacja tekstologiczna, polegająca na precyzyjnym rozpoznaniu zarówno samego tekstu dzieła (postaci kanonicznej, odmian drukowanych i przede wszystkim wersji rękopiśmiennych), jak i jego zawartości semantycznej, wariantywnej w zależności od podstawy źródłowej. Istotnym wyróżnikiem badań prowadzonych przez Profesor Aleksandrowicz jest hermeneutycznie traktowany historyzm, przejawiający się w szczegółowej rekonstrukcji kontekstów dziejowych i kulturowych implikowanych przez tekst dzieła literackiego, a jednocześnie będących jego naturalnym przedłużeniem i rozwinięciem. Takie nastawienie badawcze zaowocowało w pracach prowadzonych przez Panią Profesor w połowie lat siedemdziesiątych XX w. m. in. nowatorskim podówczas, a dziś dobrze zadomowionym w humanistyce ujmowaniem rezultatów twórczej działalności człowieka jako tekstów kultury.
Terenem badawczych eksploracji uczyniła Pani Profesor już u zarania swojej naukowej aktywności literaturę i kulturę czasów oświecenia i preromantyzmu, a także współczesną folklorystykę literacką i nieprofesjonalną twórczość poetycką. Stanowiąca przedmiot debiutu naukowego monografia Twórczość satyryczna Adama Naruszewicza (1964) weszła na stałe do kanonu literatury przedmiotu, związanej z satyrą oświeceniową; podobnie rzecz się miała z kolejnymi studiami i monografiami, odkrywającymi, wyjaśniającymi i sytuującymi w strukturze rozwoju kultury nieznane bądź zapoznane dzieła, postaci i zjawiska, składające się na wyjątkowość fenomenu twórczych inicjatyw i osiągnięć puławskiego środowiska książąt Czartoryskich, szczególnie księżnej Izabeli Czartoryskiej i skupionych wokół niej literatów (m. in. Nieznana „podróż sentymentalna” Marii Wirtemberskiej – 1968, L’Hôtel de Rambouillet polonais – 1976, Z kręgu Marii Wirtemberskiej – 1978, Puławski historyzm i preromantyzm – 1987, „Puławskie” aspekty Sejmu Wielkiego – 1992, Izabela Czartoryska. Polskość i europejskość – 1998, Ignacy Krasicki w sybillińskim panteonie – 2002, Różne drogi do wolności. Puławy Czartoryskich na przełomie XVIII i XIX wieku – 2011, Opisy niektórych pamiątek zachowanych w Świątyni Sybilli w Puławach. Patriotyczny etos Świątyni Sybilli – 2013, Twórczość Marii z książąt Czartoryskich księżnej Wirtemberskiej. Literatura i obyczaj - 2022).
Działem badawczym tematycznie odrębnym – lecz podobnie umotywowanym potrzebą „sięgnięcia do źródeł” w celu możliwie najpełniejszego rozpoznania wyróżnionego stadium ewolucji kulturowej – jest twórczość współczesnych poetów ludowych, z jej artyzmem i głębią znaczeń (m. in. Literatura ludowa Ziemi Chełmskiej – 1961, Tradycyjne i współczesne wątki w pisarstwie ludowym – 1974, Jan Pocek. Poezje. Świat poetycki ludowego twórcy – 1980, Pisarstwo ludowe w Polsce – 1981, Niektóre refleksje na temat wartości folkloru – 2000) oraz nasycona humanistycznym przesłaniem refleksja, z założenia nieaspirująca do miana poezji, a jednak stająca się nią z perspektywy odbiorcy, refleksja o cierpieniu, chorobie, życiu i śmierci, zapisywana przez lekarza, kapelana szpitalnego, pacjenta (W misterium dziecięcego cierpienia. O poezji ks. Lucjana Szczepaniaka – 2002, Liryczne impresje Aliny Jahołkowskiej – 2011).
Żmudnej i wytrwale dokonywanej, ugruntowanej na prowadzonych nieprzerwanie przez kilkadziesiąt lat poszukiwaniach i badaniach materiałów źródłowych, restytucji Puław książąt Czartoryskich – jako jednego z głównych centrów kulturotwórczych przełomu XVIII i XIX w. – w obrębie współczesnej świadomości literacko-kulturowej, restytucji połączonej niejednokrotnie z przewartościowaniem utrwalonych, a nieznajdujących potwierdzenia w źródłach, sądów badawczych i potocznych opinii towarzyszy równolegle szeroko zakrojony wysiłek edytorski. Odkryte w zasobach Biblioteki Czartoryskich, Bibliothèque Polonaise w Paryżu, Biblioteki Narodowej, Biblioteki Ossolineum oraz wielu innych książnic i archiwów utwory, pieczołowicie opracowane pod względem merytorycznym i tekstologicznym, uzupełniają znaczącą lukę w kanonie dzieł polskiego oświecenia i preromantyzmu (Maria Wirtemberska, Niektóre zdarzenia, myśli i uczucia doznane za granicą – 1978, Z kręgu Marii Wirtemberskiej. Antologia – 1978, Opisy niektórych pamiątek zachowanych w Świątyni Sybilli w Puławach – 2013), podobnie jak gromadzone i archiwizowane przez Panią Profesor i kierowany przez Nią zespół rozliczne utwory poetów ludowych i twórców-nieprofesjonalistów poszerzyły wydatnie repertuar ogólnodostępnej poezji amatorskiej (Wieś tworząca. Antologia współczesnej poezji chłopskiej Lubelszczyzny – 1962, Jan Pocek Poezje – 1980, wyd. 2 poszerz. – 1984).
Uznanie dla trudu badawczego Profesor Aleksandrowicz i Jej zasług w dziedzinie nauki i kultury znalazło swój wyraz w nagrodach ministerialnych, odznaczeniach państwowych i resortowych (m. in. odznaczenie Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, nadanie tytułu Honorowego Obywatela Miasta Puławy).
Przejawiająca się na wielu polach aktywność naukowa Pani Profesor została instytucjonalnie ujęta ramami nie tylko obowiązków uniwersyteckich, lecz także czynności wynikających z członkostwa w Komitecie Nauk o Literaturze PAN ( w latach 1981 – 1989 i 1997 – 1999) oraz w polskich i zagranicznych towarzystwach naukowych, jak np. Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza czy International Organisation für Volkskunst. Profesor Aleksandrowicz należy do grona członków założycieli Polskiego Towarzystwa Badań nad Wiekiem Osiemnastym – sekcji Société Internationale d’Étude du Dix-huitième Siècle.
Profesor Alina Aleksandrowicz łączyła ściśle pracę naukową i dydaktykę uniwersytecką, traktując tę ostatnią jako priorytetową powinność nauczyciela akademickiego. Prowadzone przez Nią wykłady kursowe i monograficzne, seminaria i konwersatoria były dla początkujących adeptów polonistyki solidną szkołą precyzyjnej konstrukcji myślowej i doskonałego stylu wypowiedzi. Skuteczność przekazu dydaktycznego szła u Pani Profesor w parze z otwartością na sprawy młodzieży akademickiej, co skutkowało m. in. sprawowaniem funkcji prodziekana Wydziału Humanistycznego UMCS ds. dydaktycznych od roku 1969 przez trzy kolejne kadencje do 1978. Profesor Aleksandrowicz wypromowała ponad 400 magistrów i 15 doktorów, z których część podążyła śladem Promotora i aktywnie uczestniczy w życiu naukowym UMCS i innych, także zagranicznych ośrodków uniwersyteckich.
Jak w przypadku dydaktyki, tak też można mówić o naturalnej fuzji pełnionych przez Panią Profesor obowiązków naukowych i organizacyjnych, ujawniającej się przede wszystkim w nieprzerwanym kierowaniu Zakładem Historii Literatury Polskiej od 1972 r. do momentu przejścia na emeryturę w 2001 i w sprawowaniu funkcji redaktora naukowego Sekcji Filologicznej „Annales UMCS” w latach 1980 – 2001. Wymiernym w skali uczelnianej i ogólnopolskiej efektem działalności Profesor w tych dwóch obszarach obowiązków organizacyjnych było stworzenie prężnego, rozpoznawalnego w środowisku naukowym zespołu badawczego, zajmującego się literaturą przełomu oświeceniowo-romantycznego i folklorystyką literacką oraz umiejscowienie „Annales UMCS. Sectio FF” na poziomie wiodących periodyków filologicznych.
Profesor Alina Aleksandrowicz jako uczona-mistrz dla kilku pokoleń absolwentów UMCS konkretyzuje w całej rozciągłości słowa Rousseau: „Mistrza wiedzy nazywam raczej wychowawcą niż nauczycielem”; skarb wiedzy bowiem był i jest dla Pani Profesor światłem do przekazania na drodze poznawania prawdy.
Opracował: Artur Timofiejew
