Nauka na UMCS

fot. pixabay

„Obecnie masowo produkujemy informację, tak jak niegdyś masowo produkowaliśmy samochody”

John Naisbitt (1929 - 2021)

W Światowym Dniu Społeczeństwa Informacyjnego warto zastanowić się nad kierunkami dokonujących się współcześnie przemian, transformacji systemu wartości, pojęciem determinizmu technologicznego oraz korzyściami, ale i zagrożeniami jakie za sobą niesie. 

Termin społeczeństwo informacyjne, prawdopodobnie po raz pierwszy użyty został przez japońskiego badacza i ekonomistę Tadeo Umesao w 1963 r. Opisywał on społeczeństwo, w którym o rozwoju gospodarki zaczęły decydować informacja i technologia. Do języka nauki z kolei pojęcie to wprowadził Kenichi Koyama. W 1979 roku Narodowa Akademia Nauk USA opublikowała raport, w którym sygnalizowała nadejście nowej cywilizacji informacyjnej opartej na rozwoju technik cyfrowych. W latach 90. XX w. w Europie posługiwano się z kolei pojęciem społeczeństwo informacji, którym określono społeczeństwo charakteryzujące się nowoczesnością, wysokim poziomem rozwoju oraz rozbudowaną infrastrukturą telekomunikacyjną, która pozwala na dostęp do informacji i innych usług. Pojęcie to znalazło się m.in. w raporcie Komisji Europejskiej, tzw.: raporcie M. Bangemanna.

Społeczeństwo informacyjne w literaturze przedmiotu traktowane jest jako stadium rozwoju społeczeństw i cywilizacji, kolejnym etapem na drodze rozwoju społeczeństwa kapitalistycznego. Jego idea zajmuje również odzwierciedlenie w szerszej koncepcji budowania współczesnych pluralistycznych społeczeństw wiedzy. W takim ujęciu społeczeństwo informacyjne wiąże się z szerszym kontekstem humanistycznym, rozwojowym, społecznym, etycznym i politycznym. Ważne znaczenie ma również uznanie wiedzy za istotną wartość społeczną.

W związku z nieustającym rozwojem technologii informacyjnych i komunikacyjnych, zwłaszcza Internetu, opracowana została koncepcja Uniwersalności Internetu (Internet Universality), która podkreśla konieczność oparcia ładu cyberprzestrzeni i społeczeństwa informacyjnego na fundamencie praw człowieka, w tym poszanowania wolności wypowiedzi i prywatności, na etyce i zasadach dostępności oraz otwartości Internetu, a także udziału wielu interesariuszy w zarządzaniu i debacie nad Internetem.

W społeczeństwie informacyjnym, w wyniku komunikacji opartej na cyfrowym i satelitarnym przekazie, zachodzą zjawiska, które należy uznać za całkowicie nowe w dziejach człowieka. Wśród nich najczęściej wymieniane są [3]: 

• wzrost znaczenia wiedzy teoretycznej jako źródła innowacji we wszystkich sektorach życia;
• wzrost znaczenia tzw. technologii intelektualnych (w tym analiz baz danych) jako podstawy podejmowania decyzji politycznych, gospodarczych i społecznych;
• szybkość obiegu informacji, natychmiastowa łączność i zanik związku pomiędzy odległością a czasem uzyskania kontaktu, w tym kontakt w czasie rzeczywistym, tzw.: „symultaniczność przestrzenna obiegu informacji”;
• całodobowa aktywność bez uwzględniania różnic w strefach czasu — możliwość podjęcia komunikowania w dowolnej chwili i w dowolnym miejscu;
• pojawienie się tzw. rzeczywistości wirtualnej w obrazach, dźwiękach, tekstach, etc.;
• rosnąca różnorodność w sposobach wypowiadania się i twórczej ekspresji (tekst, hipertekst, symulacja graficzna, film, multimedia, itd.) w tym powstanie nowych form sztuki, np.: tzw. net artu;
• wielość źródeł informacji, czego efektem jest przełamanie monopolu dostępu i rozpowszechniania informacji;
• pokonanie bezwładności informacji, czyli natychmiastowy dostęp do informacji dla każdego;
• zalew informacji i związane z nim nieumiejętność selekcji, obecność informacji zniekształconych, łatwość manipulacji oraz dezinformacja;
• konieczność nieustannego douczania się obsługi zmieniających się i „udoskonalanych” urządzeń cyfrowych oraz gotowość kształcenia się w tym kierunku;
• przenikanie się informacyjnych technologii cyfrowych do niemal wszystkich dziedzin życia, tj.: nauki, sztuki, gospodarki, polityki oraz bezpowrotne uzależnienie funkcjonowania wielu sfer życia od komputerów;
• wytwarzanie się nowych podziałów, form zróżnicowania społecznego i struktur społecznych;
• zacieranie granicy między sferą prywatną a publiczną;
• powstanie nowego typu człowieka: homo informaticus oraz nowego typu zbiorowości — tzw. społeczności wirtualnych;
• a co najważniejsze, transformacja codziennych, praktycznych działań wśród których wyróznić należy: codzienne wykorzystywanie poczty elektronicznej; e-handel, czyli udział z zakupach i aukcjach internetowych; e-praca – wykonywanie coraz większej ilości czynności zawodowych przez Internet w domu (tzw. telepraca oraz cyberfirma); e-bankowość - korzystanie z usług bankowych; korzystanie z usług prawnych, medycznych itd.; e-edukacja , czyli nauka przez Internet na wszystkich poziomach kształcenia, ale również obecności religii w Internecie; obecności polityki w Internecie; załatwianie różnych spraw urzędowych; korzystanie z zasobów muzealnych i bibliotecznych; przeglądanie prasy, a nawet udział w życiu towarzyskim, randkach, ale też przestępstwach, pornografii, terroryzmie, a nawet żebractwie.

Społeczeństwo informatyczne nie jest jednakże wolne od wszelkiego rodzaju patologii, które dobrze znane są społeczeństwu tradycyjnemu. Wśród nich najczęściej wymienia się uzależnienie od Internetu i gier komputerowych, zagrożenia dla prywatności, cyberprzestępczość. Sieć to również miejsce aktywności dla licznych hakerów, wandali oraz frustratów serfujący godzinami w Internecie. Do najczęściej przywoływanych zagrożeń społeczeństwa informacyjnego w postaci czynów przestępczych dokonywanych w Internecie  zalicza się „włamania” i związane z nimi kradzieże informacji, mienia intelektualnego czy pieniędzy, uszkadzanie programów czy plików, pornografia i pedofilia, szerzenie szkodliwych poglądów i ideologii (np. rasistowskich), kontakty organizacji przestępczych, popularyzacja instrukcji do produkcji broni, narkotyków itp., oszustwa i wyłudzenia, zanik intymności oraz powszechność fake newsów. Tym licznym negatywnym zjawiskom sprzyja powszechne poczucie anonimowości. Skutkiem cywilizacji informatycznej są również zjawiska „śmietnika informacyjnego" i „przeładowania informacją", których powstanie rodzi pilną potrzebę wypracowania metod selekcji i wartościowania informacji.

Rozwój społeczeństwa informacyjnego w bardzo szerokim zakresie wpływa na wszystkie aspekty rozwoju współczesnych społeczeństw. Rozwój technologii i technik związanych z gromadzeniem, przetwarzania oraz zarządzaniem informacją, a przede wszystkim powszechną dostępnością stanowi istotny element cywilizacyjny o wartości którego decydują wybory jednostek i grup społecznych. Celem strategicznym pozostaje stworzenie warunków sprzyjających powszechnemu rozwojowi w wymiarze jednostkowym i globalnym.

Opracowano na podstawie:

1. Demczuk A., Od raportu Bangemanna do Strategii Europa 2020. Rozwój społeczeństwa informacyjnego w polityce Unii Europejskiej – bilans 15 lat, w: ANNALES UMCS, VOL. XXIII, 2 SECTIO K 2016,
2. GOLIŃSKI, M Społeczeństwo informacyjne - często (nie)zadawane pytania, w: E-mentor, nr 2 (9), 2005,
3. GOLKA, M Czym jest społeczeństwo informacyjne?, w: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, rok LXVII, zeszyt 4, 2005.
4. Szkudlarek P., Milczarek Al., Rola społeczeństwa informacyjnego w kreowaniu zrównoważonego rozwoju w: Ekonomia i Środowisko, nr 3 (50), 2014.
5. Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2021 r., file:///C:/Users/Umcs/Downloads/spoleczenstwo_informacyjne_w_polsce_w_2021_r..pdf
6. UNESCO World Report. Towards Knowledge Societies, UNESCO 2005,  “Building Knowledge Societies” https://en.unesco.org/themes/building-knowledge-societiesna).
7. Ziemba E., Zrównoważone społeczeństwo informacyjne, w: Prace Naukowe Uniwersytet Ekonomiczne w Katowicach, 2017.