Sylwetka

 

Amerykanistka, filolożka, literaturoznawczyni, adiunkt w Katedrze Anglistyki i Amerykanistyki Instytutu Neofilologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Badaczka dwudziestowiecznej kultury Stanów Zjednoczonych: od literatury po film i kulturę popularną, w swoich publikacjach przede wszystkim zajmuje się sztuką amerykańską, którą analizuje i opisuje przez pryzmat intelektualnych zainteresowań, ambicji i osiągnięć artystów. Autorka odczytów, artykułów i monografii na temat pisarstwa m. in. Thomasa Harta Bentona, Marsdena Hartley’a, Georgii O’Keeffe, Man Raya, Ada Reinhardta, czy Roberta Motherwella, prezentowanych i publikowanych w Polsce oraz za granicą. Zwyciężczyni międzynarodowego konkursu organizowanego przez fundację Terra Foundation for American Art (Chicago) i Smithsoniańskie Muzeum Sztuki Amerykańskiej (Waszyngton) na najlepszy esej o sztuce amerykańskiej napisany przez autora spoza Stanów Zjednoczonych (2013). W 2015 roku uzyskała grant fundacji Terra na zorganizowanie międzynarodowej konferencji naukowej „Porażeni słowem. Artyści amerykańscy jako czytelnicy, pisarze i intelektualiści”. W latach 2020-2021 otrzymała granty badawcze NCN: NAWA (projekt pt.„Nowa odsłona anty-intelektualizmu amerykańskiego w literaturze, kulturze i sztuce”) i Miniatura-5 (projekt pt. „Intelektualizm i antyintelektualizm w wypowiedziach i pismach amerykańskich modernistów”).

Literaturoznawcze badania dr Edyty Frelik nad pisarstwem artystów wizualnych zostały docenione na forum mięzdynarodowym już w 2013 roku i zwieńczone zwycięstwem w prestiżowym międzynarodowym konkursie na najlepszy esej o sztuce amerykańskiej napisany przez badacza spoza Stanów Zjednoczonych. Konkurs organizowany jest przez Smithsonian American Art Museum w Waszyngtonie pod patronatem fundacji Terra Foundation for American Art od 2010 roku, a nagroda przyznawana jest obecnie co dwa lata. Zwycięski esej dr Frelik nosił tytuł „Ad Reinhardt: Painter as Writer” [Ad Reinhardt. Malarz jako pisarz] i omawiał w nowatorski sposób twórczość pisarską jednego z najważniejszych dwudziestowiecznych malarzy amerykańskich.

 

W tym samym roku dr Frelik została zaproszona do Waszyngtonu, gdzie wygłosiła odczyt „Ad Reinhardt’s Writings” [Pisarstwo Ada Reinhardta] w Smithsonian American Art Museum oraz odbyła kwerendę w Archives of American Art, największym archiwum amerykańskim poświęconym historii sztuk plastycznych w Stanach Zjednoczonych. Wśród publiczności obecnej na odczycie znaleźli się zarówno specjaliści zajmujący się profesjonalnie sztuką amerykańską w waszyngtońskich instytucjach badawczych i muzeach, jak i zwykli miłośnicy sztuki zainteresowani poszerzaniem swojej wiedzy poprzez uczestnictwo w wydarzeniach towarzyszących wystawom. Występ dr Frelik przed szeroką waszyngtońską publicznością pozostaje w jej dorobku akademickim niewątpliwie jednym z ważniejszych dowodów społecznego wpływu jej badań naukowych dzięki możliwości kształtowania świadomości kulturowej odbiorców.

Również doceniając przełomową wartość nagrodzonego eseju, przedstawiciele fundacji Ada Reinhardta (Ad Reinhardt Foundation) zaprosili dr Frelik na otwarcie wystawy retrospektywnej zorganizowanej w stulecie urodzin artysty przez galerię David Zwirner w Nowym Jorku. Jednocześnie czołowa amerykańska historyczka i krytyczka sztuki, Barbara Rose, zaproponowała dr Frelik udział w specjalnym wydaniu nowojorskiego magazynu „The Brooklyn Rail” poświęconym w całości Reinhardtowi. Jako pierwsza Polka zaproszona  do współpracy z magazynem, dr Frelik przygotowała artykuł pod tytułem „Reading Ad Reinhardt in Poland” [Czytając Ada Reinhardta w Polsce]. Należy podkreślić, że choć nowojorski „The Brooklyn Rail” jest formalnie wydawnictwem lokalnym, to jego zasięg jest z oczywistych powodów globalny, trudno więc o lepsze forum dla upowszechniania własnych badań  - pismo, dostępne również w wersji internetowej, stanowi lekturę obowiązkową dla tysięcy artystów i badaczy w Stanach Zjednoczonych i za granicą. Podobny zasięg ma też wydawany przez University of Chicago Press kwartalnik „American Art”, w którym w 2014 roku ukazał się artykuł „Ad Reinhardt: Painter as Writer” oparty o nagrodzony esej.

Badania dr Frelik, prowadzone pod kierunkiem dr hab. Jerzego Kutnika, profesora UMCS, ówczesnego kierownika Zakładu Studiów Amerykanistycznych UMCS, inspirowane jego pionierskimi opracowaniami pisarstwa amerykańskiego kompozytora Johna Cage’a, zaowocowały kolejny raz w 2015 roku, kiedy Terra Foundation for American Art zaprosiła zespół lubelskich badaczy do złożenia wniosku o grant na organizację w Polsce międzynarodowej konferencji naukowej poświęconej sztuce amerykańskiej. Wniosek został wysoko oceniony i w rezultacie Terra przyznała grant w wysokości 25 tysięcy dolarów, co przy współfinansowaniu wydarzenia przez władze UMCS, umożliwiło realizację z rozmachem projektu „Wordstruck: American Artists as Readers, Writers and Literati” [Porażeni słowem. Artyści amerykańscy jako czytelnicy, pisarze i intelektualiści].

Konferencja miała charakter interdyscyplinarny i wzięli w niej udział historycy sztuki, literaturoznawcy i kulturoznawcy z Polski, Ukrainy, Słowacji, Austrii, Grecji, Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii, Kanady oraz Stanów Zjednoczonych. Wśród gości specjalnych byli m.in. Heinz Ickstadt, emerytowany profesor Wolnego Uniwersytetu Berlińskiego, Andrew Hemingway, emerytowany profesor londyńskiego University College oraz Liza Kirwin, wicedyrektor the Archives of American Art w Waszyngtonie, a także Veerle Thielemens i Ewa Bobrowska, przedstawicielki europejskiego oddziału Terra Foundation w Paryżu. Przy okazji konferencji została zorganizowana wystawa prac artystów z Wydziału Artystycznego UMCS pt. „Feedback” przedstawiająca fascynacje, inspiracje i powinowactwa ze sztuką amerykańską. Konferencja i wystawa były szeroko komentowane w lokalnych mediach. Prezentacje w Inkubatorze Medialno-Artystycznym UMCS w Chatce Żaka miały charakter otwarty i przyciągnęły również zewnętrzną publiczność. W dorocznym raporcie Terry podsumowującym działalność fundacji konferencja “Wordstruck” została uznana za sztandarowe przedsięwzięcie tego rodzaju w Europie sfinansowane przez fundację.

W 2016 roku opublikowana przez wydawnictwo Lang Editions monografia dr Frelik pt. „Painter’s Word. Thomas Hart Benton, Marsden Hartley and Ad Reinhardt as Writers” była nominowana do nagrody Georgia O’Keeffe Museum Book Prize, przyznawanej co dwa lata przez Georgia O’Keeffe Musuem w Santa Fe w Stanach Zjednoczonych. Nagrody nie zdobyła, ale pokłosiem publikacji było zaproszenie dr Frelik w 2019 przez Louisiana Museum of Modern Art w Danii do przygotowania artykułu na temat literackiej twórczości modernisty Marsdena Hartley’a. Zatytułowany „On the Necessity to Poetize Sensations in Order to Comprehend Them: Marsden Hartley as a Writer”, był jednym z trzech stricte naukowych tekstów przeznaczonych do publikacji w wydanej z okazji wystawy retrospektywnej Hartley’a książce poświęconej malarzowi pt. "Marsden Hartley: The Earth Is All I Know of Wonder" – pozostałe dwa teksty napisali prof. Jonathan D. Katz z University of Pennsylvania, najbardziej uznany wśród amerykańskich historyków sztuki specjalista od queer theory, oraz Randall G. Griffey, kurator z nowojorskiego Metropolitan Museum of Art specjalizujący się w sztuce 20. wieku. Książka ukazała się jednocześnie w dwóch wydaniach – anglojęzycznym i duńskim i od razu znalazła się w światowej dystrybucji jako kluczowe źródło dla badaczy współczesnej recepcji malarstwa amerykańskiego modernizmu w Europie.

 

Obok nazw tych szacownych amerykańskich i europejskich uczelni w programie sympozjum, tak jak w opublikowanej przez muzeum książce poświęconej Hartleyowi, a wcześniej w raporcie i materiałach informacyjnych fundacji Terra, znów pojawiła się nazwa UMCS jako uczelni, z której na świat wychodzą dostrzegane i doceniane przez specjalistów kolejne prezentacje i publikacje naukowe dr Frelik.

Warto zwrócić uwagę, że jej sukcesy mają jeszcze dodatkowy aspekt wyjątkowości – jako literaturoznawczyni udało jej się przebić ze swymi badaniami do dyscypliny, która wciąż jawi się raczej jako hermetyczna i zamknięta na wpływy z zewnątrz. Uznanie zarówno Barbary Rose, nestorki dwudziestowiecznych historyków sztuki amerykańskiej jako „kulturowej” oraz rodziny Ada Reinhardta wyrażone przez jego córkę podczas osobistego spotkania z dr Frelik w Nowym Jorku, mają więc szczególne znaczenie. Wielce obiecujące jest zaproszenie do współpracy, jakie dr Frelik otrzymała ostatnio od nowojorskiego artysty o lubelskich korzeniach, Tadeusza Mysłowskiego, który odkrył w niej bratnią duszę po lekturze jej wydanej w 2020 roku książki „Kiedy malarz pisze (jak się patrzy)". Wstęp do badań nad pisarstwem artystów”, adresowanej zarówno do badaczy, jak i szerokiej publiczności. Powiązanie zainteresowań badawczych dr Frelik z twórczymi działaniami aktywnego artysty otwiera całkiem nowe pole wpływu społecznego, pozwalając wyjść z pracą stricte akademicką do szerokiej publiczności zainteresowanej „żywą” sztuką.