Dr Edyta Frelik od wielu lat prowadzi pionierskie badania nad twórczością pisarską amerykańskich malarzy, ukazując, że o ile dojrzewanie i rozkwit nowoczesnego malarstwa w Ameryce dogłębnie przeanalizowano i obszernie opisano, to pozaartystyczne przedsięwzięcia i osiągnięcia modernistów często są przez historyków sztuki marginalizowane i pomijane się jakomniej istotne. W swych publikacjach Autorka odsłania historyczne i specyficznie amerykańskie przyczyny tego stanu rzeczy oraz szczegółowo analizuje twórczość literacką wybranych przedstawicieli malarstwa modernistycznego. Dokumentując i opisując ich literackie dokonania jako równorzędne ich twórczości plastycznej, znacząco poszerza ona wiedzę na temat zjawisk artystycznych tylko sporadycznie i wyrywkowo uwzględnianych przez badaczy sztuki i kultury.
Nowatorskie interdsycyplinarne badania dr Edyty Frelik zyskały uznanie za granicą. Jej esej poświęcony pisarstwu A. Reinhardta został w 2013 r. nagrodzony za badawczą oryginalność i przełomowość prestiżową nagrodą Terra Foundation for American Art International Essay Prize i opublikowany w wiodącym naukowym piśmie poświęconym sztuce amerykańskiej (American Art). Historyczka sztuki Barbara Rose zamówiła u autorki tekst o pisarstwie Reinhardta dla renomowanego nowojorskiego miesięcznika The Brooklyn Rail. W 2015 r. działania Autorki, współpracującej z prof. J. Kutnikiem, fundacja Terra wsparła przyznając zespołowi grant wysokości 25 tysięcy dolarów na organizację międzynarodowej konferencji “Porażeni słowem: artyści amerykańscy jako czytelnicy, pisarze i intelektualiści.” Udział w niej wzięli historycy sztuki, literaturoznawcy i kulturoznawcy, a profesjonalnie sfilmowane prelekcje i dyskusje zostały udostępnione w sieci. Konferencji towarzyszyła wystawa malarstwa twórców z Wydziału Artystycznego UMCS.
Monografię Painter’s Word (2016)nominowano do nagrody The O’Keeffe Book Prize, a dyrektorzy The Amon Carter Museum of American Art w Fort Worth i biblioteki Terra Foundation w Paryżu zwrócili się do Autorki o przekazanie egzemplarzy dla obu instytucji. Lektura monografii była jednym z ważnych źródeł inspiracji dla kuratora Mathiasa Seeberga z duńskiego Lousiana Museum, który przygotował wystawę malarstwa M. Hartleya, zapraszając polską literaturoznawczynię do współpracy w przygotowaniu katalogu wystawy oraz towarzyszącego jej sympozjum naukowego, w ten sposób potwierdzając doniosłość i międzynarodowe uznanie dla jej badań.
Oto przegląd jej najważniejszych osiągnięć:
(1) „Ad Reinhardt: Painter-as-Writer”, American Art 28, nr 3, 2013
Esej dr Edyty Frelik poświęcony pisarstwu Ada Reinhardta został w 2013 r. nagrodzony za badawczą oryginalność i przełomowość prestiżową nagrodą Terra Foundation for American Art International Essay Prize i opublikowany w wiodącym naukowym piśmie American Art poświęconym sztuce amerykańskiej.
Artykuł jest pierwszym pełnym opisem pisarstwa malarza Ada Reinhardta. Analiza jego pism łączy badania z zakresu historii sztuki z literaturoznawczymi. Artykuł został nagrodzony jako najlepszy esej o sztuce amerykańskiej napisany przez autora spoza Stanów Zjednoczonych w 2013 r. w konkursie organizowanym corocznie przez Terra Foundation for American Art z Chicago. Jako laureatka Autorka została zaproszona o wygłoszenia odczytu o malarzu w Archives of American Art w Waszyngtonie.
(2) „Reading Ad Reinhardt in Poland”, The Brooklyn Rail Ad Reinhardt Centennial Issue, 2014
Artykuł, omawiający prowadzone przez Autorkę badania nad pisarstwem malarza Ada Reinhardta, został napisany na zamówienie czołowej amerykańskiej historyczki sztuki Barbary Rose. Ukazał się w specjalnym numerze miesięcznika The Brooklyn Rail przygotowanym z okazji setnej rocznicy urodzin artysty. Jako jedyny z pośród ponad 30 tekstów omawia wieloraką twórczość malarza z perspektywy pozaamerykańskiej.
Wydaną w 2016 r. monografię Painter’s Word (wyd. Lang) nominowano do nagrody The O’Keeffe Book Prize, a dyrektorzy The Amon Carter Museum of American Art w Fort Worth i bilioteki Terra Foundation w Paryżu osobiście zwrócił się do Autorki o przekazanie egzemplarzy dla zbiorów bibliotek badawczych obu instytucji. Lektura monografii była jednym z ważnych źródeł inspiracji dla kuratora Mathiasa Seeberga z duńskiego Lousiana Museum, gdzie przygotował wystawę malarstwa Marsdena Hartleya, zapraszając polską literaturoznawczynię do współpracy w przygotowaniu katalogu wystawy oraz towarzyszącego jej sympozjum naukowego, w ten sposób potwierdzając doniosłość i międzynarodowe uznanie dla jej badań.
Książka jest pionierską monografią naukową poświęconą zagadnieniu pisarstwa artystów. Twórczość wybranych dwudziestowiecznych malarzy amerykańskich omówiona jest z perspektywy literaturoznawczej, co odróżnia książkę od wcześniejszych badań, ograniczających się do oglądu typowego dla badań z dziedziny historii sztuki. Integralną częścią monografii jest pierwsze tego typu kompleksowe przedstawienie w piśmiennictwie anglojęzycznym szerokiego kontekstu historycznego i uwarunkowań metodologicznych.
Artykuł jest pierwszym naukowym opracowaniem pisarstwa amerykańskiej malarki Georgii O’Keeffe. W przeciwieństwie do setek publikacji poświęconych jej popularnemu malarstwu przedstawia jej karierę i dorobek przez pryzmat jej poglądów i ambicji intelektualnych, skrywanych przez nią samą i tłumionych przez męskie środowisko, w którym funkcjonowała. Tekst rzuca całkiem nowe światło na kwestię płci jako istotnej kategorii w interpretacji sztuki.
Napisany na zamówienie Louisiana Museum of Modern Art w Humlebæk (Dania) do katalogu wystawy dzieł Marsdena Hartley’a, zorganizowanej tamże jesienią 2019 roku, esej posłużył kuratorowi Mathiasowi Seebergowi jako uzasadnienie interdyscyplinarnego charakteru tej pierwszej od ponad pół wieku retrospektywy dzieł malarskich Hartley’a prezentującej jego obrazy w kontekście mniej znanych, ale równie wartościowych tekstów literackich artysty, wcześniej umykających z pola widzenia historyków sztuki.
Podniesienie społecznej rangi twórczości artystycznej i poziomu wiedzy na temat różnorodności zainteresowań artystów wśród odbiorców kultury i sztuki.
Wpływ wniosków wynikających z interdyscyplinarnych badań dr Frelik ujawnił się na arenie międzynarodowej w kilku obszarach.
(1) Jej studia nad pisarstwem M. Hartleya wpłynęły na koncepcję wystawy jego malarstwa w Louisiana Museum of Modern Art w Danii.
(2) Sukces wystawy, wśród szerokiej publiczności i specjalistów, potwierdził rangę mało wcześniej znanych literackich osiągnięć tego wybitnego malarza.
(3) Udział dr Frelik w tym przedsięwzięciu obok uznanych światowych autorytetów podkreślił międzynarodowy i międzykulturowy wymiar promocji oraz recepcji sztuki, jak również poświęconych jej badań.
(4) Badania dr Frelik uzyskały wartościowy kontekst pedagogiczno-edukacyjny, dzięki możliwości zaprezentowania ich na międzynarodowym forum.
Istotą jej badań jest pokazanie, że tradycyjne rozdzielanie dyscyplin naukowych – historii sztuki i literaturoznawstwa – często powoduje, że przekazywana przez badaczy wiedza o działaniach i dokonaniach artystów bywa niepełna. Publikacje i wystawy zwykle koncentrują się na wizualnych dziełach artystów, często pomijając ich pisarstwo, a przecież świadczy ono o ich szczególnej wrażliwości wobec zjawisk społecznych, kulturalnych i politycznych oraz o ich wpływie na kształtowanie poglądów i postaw wyrażających ducha epoki, w której żyją i tworzą. Dr Frelik nie tylko uzupełnia luki w wiedzy na temat wybranych artystów, ale wskazuje innym badaczom sposób przybliżania sztuki odbiorcom, którzy nie zawsze potrafią docenić jej społeczną rangę i znaczenie. Trudno o lepsze forum do promocji takich badań niż wystawa dzieł ważnego artysty w renomowanym muzeum. Retrospektywa malarstwa M. Hartleya w Danii była pierwszą taką prezentacją w Europie i jedną z największych w ogóle wystaw malarstwa tego twórcy na przestrzeni minionego stulecia. Nowatorski charakter wystawy, uwzględniającej jak nigdy wcześniej jego dorobek pisarski, był bez wątpienia efektem wpływu, jaki na jej kuratora, Mathiasa Seeberga, wywarła lektura monografii dr Frelik Painter’s Word, gdzie jako pierwsza dogłębnie opisała pisarstwo Hartleya. Zainspirowany jej opracowaniem Seeberg postanowił zaprezentować obok obrazów również teksty malarza, umieszczając w specjalnych gablotach rękopisy i drukowane wydania jego poezji i esejów. Zarówno w zapowiedziach na stronie internetowej muzeum, jak i w artykułach prasowych, rola i znaczenie Hartleya po raz pierwszy w historii przedstawiane były w dwóch równorzędnych wymiarach: malarskim i literackim. Wprowadzony do światowej dystrybucji w dniu otwarcia wystawy katalog przysłużył się znacząco uwydatnieniu literackich dokonań malarza dzięki napisanemu na specjalne zamówienie kuratora Seeberga esejowi dr Frelik, rzucającemu nowe światło na całkoształt twórczości Hartley’a. Znaczenie jej badań wybrzmiało jeszcze donośniej w czasie międzynarodowego sympozjum naukowego zorganizowanego przez muzeum we współpracy z amerykańską fundacją Terra. Kierowane zarówno do specjalistów, jak i do szerokiej publiczności, realizowało ono postulat dr Frelik o potrzebie oglądu twórczości artystów z różnych punktów widzenia, również z rzadko spotykanej w muzeach sztuki perspektywy literaturoznawczej. Zaproszona do grona pięciorga prelegentów reprezentujących czołowe ośrodki naukowe o światowej renomie (Princeton University, University of Pennsylvania, Sorbona), przedstawicielka UMCS zaprezentowała odczyt, który spotkał się z uznaniem uczestników wydarzenia, co potwierdziła żywa dyskusja, zadawane pytania oraz liczne komentarze. Spektrum beneficjentów badań dr Frelik można określić jako szerokie, zróżnicowane i typowe dla odbiorców sztuki i tzw. kultury wysokiej. Wśród publiczności byli Duńczycy i cudzoziemcy, osoby w różnych grupach wiekowych, wszyscy zainteresowani szerokim kontekstem, w jakim, prezentowana była twórczość Hartleya. Należy podkreślić, że muzeum Louisiana jest najczęściej odwiedzanym muzeum sztuki w Danii i plasuje się na osiemdziesiątym piątym miejscu w światowym rankingu muzeów sztuki. Wystawa odbiła się szerokim echem w mediach i przyciągnęła licznych odwiedzających. Referatów wysłuchało ponad sto osób, wśród których byli zagraniczni i lokalni goście muzeum, artyści oraz studenci i wykładowcy duńskich uczelni. Udział dr Frelik w tym projekcie ma istotny wymiar symboliczny – jej badania naukowe wprowadziły ją jako przedstawicielkę polskiej nauki do grona uznanych międzynarodowych autorytetów w dziedzinie tyleż prestiżowej, co hermetycznej – jako literaturoznawczyni jest ona często kwalifikowana przez historyków sztuki jako outsiderka. Jej dokonania jednoznacznie pokazują, że jest to miano nieuzasadnione. Niedawne zaproszenie dr Frelik do współpracy przez polsko-amerykańskiego artystę, Tadeusza Mysłowskiego, pozwala na powiązanie jej zainteresowań badawczych z twórczymi działaniami aktywnego artysty i otwiera całkiem nowe pole wpływu społecznego, pozwalając wyjść z pracą stricte akademicką do szerokiej publiczności zainteresowanej „żywą” sztuką dzięki jego kooperacji z lubelskim Muzeum Narodowym.
W badaniach nad pisarstwem artystów dr Frelik wykorzystuje metodologię i perspektywę literaturoznawczą, jednocześnie sytuując materiał badawczy w kontekstach historii i teorii sztuk plastycznych, medioznawstwa i kulturoznawstwa. Autorka została doceniona jako literaturoznawczyni przez środowisko historyków i teoretyków sztuki (patrz: nagroda Terra Foundation for American Art, publikacje w periodykach poświęconych sztuce, itd.). Międzynarodowa konferencja „Wordstruck” zorganizowana przez dr Frelik i prof. J. Kutnika w ramach grantu Terra Foundation zgromadziła literaturoznawców, kulturoznawców, medioznawców, historyków sztuki i kuratorów oraz praktykujących artystów. Interdyscyplinarność badań dr Frelik miała również kluczowe znaczenie dla włączenia jej do grona osób zaangażowanych w organizację prezentacji dorobku M. Hartleya w Louisiana Museum. Dzięki jej dogłębnym studiom nad pisarstwem artysty możliwe było zaprezentowanie go jako malarza i pisarza jednocześnie. Opublikowana w 2021 roku książka dr Frelik Kiedy malarz pisze (jak się patrzy). Wstęp do badań nad pisarstwem artystów (UMCS) jest najnowszym dowodem wartości jej interdyscyplinarnych badań. Jak w recenzji wydawniczej napisała dr hab. Katarzyna Bazarnik, publikacja ta będzie ważnym źródłem dla wykładowców i studentów “różnych filologii, komparatystyki, kulturoznawstwa, historii sztuki czy akademii sztuk pięknych” oraz szeroko rozumianych odbiorców kultury i sztuki zainteresowanych relacją słowa i obrazu.
