|
fot. Dorota Awiorko / Teatr stary w Lublinie
Książka zawiera niepublikowane do tej pory rozmowy Teresy Torańskiej z Jerzym Giedroyciem i Zofią Hertz, charakterystyki autorów „Kultury” zatytułowane Sceny z życia towarzyskiego „Kultury”, przygotowane przez dziennikarkę, jej korespondencję z Redakcją „Kultury” z lat 1985–1986 i 1989–1999 oraz wywiady opublikowane uprzednio na łamach „Kultury” i „Zeszytów Historycznych” z takimi osobami jak: Jan Nowak-Jeziorański, Jan Krzysztof Bielecki, Leszek Balcerowicz, Jacek Merkel, Andrzej Zakrzewski i Wiktor Kulerski. Publikacja została zadedykowana Teresie Torańskiej, mistrzyni rozmowy, z podziękowaniem za wspólne myślenie o dziennikarstwie w badaniach i dydaktyce i wiarę w jakość dziennikarstwa.
Podczas dyskusji w Teatrze Starym w Lublinie rozmawiano o roli i znaczeniu dziennikarstwa jakościowego, współpracy Torańskiej z Instytutem Literackim w Paryżu, okolicznościach powstawania tekstu, a także specyfice pracy nad źródłami archiwalnymi.
Prof. Iwona Hofman zwróciła uwagę na wsparcie, jakiego Teresa Torańska udzieliła w zakresie prac nad dyscypliną nauki o komunikacji społecznej i mediach. Omawiana publikacja ukazała się 5 lat po udostępnieniu materiałów źródłowych, a w zbiorach archiwalnych znalazły się również materiały przekazane przez Leszka Sankowskiego (m.in. prasa i literatura „drugiego obiegu”).
Leszek Sankowski odniósł się do kontaktów Torańskiej z Instytutem Literackim i ich wspólnej wizyty w domu „Kultury” w Maisons-Laffitte w latach 80. Opowiadał o jej przygotowaniach do rozmów, niełatwym zbieraniu źródeł, lekturze tekstów publikowanych w paryskim miesięczniku i pierwszej wersji tekstu. Prof. Hofman dodała, że owa wersja tekstu, odtwarzana i zapisana z taśm, powstała prawdopodobnie w latach 1986–1987, co znajduje odzwierciedlenie w archiwalnych agendach Redaktora.
Prof. Wejs-Milewska mówiła o stronie technicznej i warsztatowej przeprowadzanych rozmów, podkreślając związki Torańskiej z radiem i „sztuką dokumentu”. Zwróciła uwagę na umiejętnie przez nią zadawane pytania i sekwencjonalność tekstu. Prof. Habielski dodał, że Giedroyc był wymagającym rozmówcą i niezbyt chętnie udzielał wywiadów. Tym bardziej interesujące było to, że Torańskiej udało się stworzyć atmosferę, w której Redaktor swobodnie udzielał odpowiedzi na zadawane mu pytania. Tak wydana wersja książki, zawierająca nieredagowany materiał, jest zatem cennym dokumentem, także do dalszych badań. Ujawnia bowiem dość krytyczny stosunek Redaktora do emigracji, ale także wiele jego pomysłów i inicjatyw.
Prof. Hofman zwróciła uwagę, że są to pierwsze rozmowy nagrywane z Giedroyciem, a ponadto podkreśliła szczególną więź między rozmówcami. Dwa tematy, które szczególnie często podejmowali, to kwestia niezależności oraz patriotyzmu i przyszłych zadań. W odniesieniu do tych zapisów Torańska używała dwóch określeń: bohaterowie i rozmowy. Jest to bardzo żywy zapis rozmowy, odsłaniający warsztat dziennikarki. Prof. Hofman omówiła również okoliczności związane z wydaniem książki.
Leszek Sankowski opowiedział o kwestii dystansu, jaki dzielił Torańską mieszkającą wtedy w Ameryce, i Giedroycia przebywającego w Maisons-Laffitte. Podkreślił także dużą rolę Zofii Hertz jako osoby, która zachęcała do tych rozmów. Wspomniał o obszernym indeksie nazwisk i tytułów prasowych (blisko 750 pozycji), który pojawił się w książce. Do tego wątku odwołała się też prof. Hofman, mówiąc, że sama Torańska przesyłała Giedroyciowi dodatkowe pytania, by w ten sposób uzupełnić swoje zapisy. Na rolę pamięci zwrócili też uwagę prof. Habielski i prof. Wejs-Milewska, która odniosła się do umiejętnie zadawanych przez dziennikarkę pytań i ich charakteru, ujawniającego jej warsztat. Dlatego zamieszczenie surowego tekstu wraz z korespondencją i innymi tekstami autorki jest ciekawym rozwiązaniem i może stanowić podstawę do dalszych badań naukowych i zajęć dydaktycznych.
Podczas dyskusji dr Ewelina Górka podkreśliła dobre przygotowanie Torańskiej do rozmowy, dopytywanie i dbałość o szczegóły potrzebne do realizacji tekstu. Odwołując się do Scen z życia towarzyskiego „Kultury”, wskazała portrety takich osób jak: Zofia Hertz, Jerzy Giedroyc, Józef Czapski, Witold Gombrowicz, Marek Hłasko, które zostały opracowane przez Torańską. Prof. Hofman przywołała też wywiady wydane w „Kulturze” i „Zeszytach Historycznych”. Dodała, że aktualnie jest opracowywana korespondencja kobiet – dziennikarek, publicystek, redaktorek, bibliotekarek z Giedroyciem.
Jak czytamy we fragmencie recenzji publikacji Torańska i „Kultura”, biografia zawodowa Teresy Torańskiej (1944–2013) bardzo dobrze oddaje dylematy niezależnych dziennikarzy w Polsce, szczególnie w okresie PRL. Już tytuły chyba najbardziej znanych jej książek – Oni (1985) i My (1994) symbolicznie wyznaczają domenę polityki i biografii polityków jako ważnego elementu jej publicystyki.
Torańska podkreślała, że rozmowa stanowi podstawę dziennikarstwa informacyjnego i interpretującego. Gdy wyjechała z Polski, w 1986 r., rozpoczęła nagrywanie rozmów z Jerzym Giedroyciem i Zofią Hertz. Oboje opowiadają dziennikarce, z wieloma dygresjami, historię Instytutu Literackiego w Paryżu, podsumowując niejako 40-lecie jego istnienia. Rozmowy nie ukazały się wówczas drukiem.
Tekst: dr Ewelina Górka
|
