Urodzona w Szczebrzeszynie, tam też ukończyła Liceum Pedagogiczne. Po maturze podjęła studia na filologii polskiej, które ukończyła w 1974 roku. Stopień doktora nauk humanistycznych (promotor: prof. dr hab. Teresa Skubalanka) uzyskała w 1982 roku, doktora habilitowanego w 1995 roku, a tytuł profesora nauk humanistycznych w 2002 roku.
Publikuje jako Halina Pelcowa
Główne kierunki badawcze: dialektologia, historia języka, problematyka regionalna, socjolingwistyka, etnolingwistyka, historia mówiona, polszczyzna potoczna. Zainteresowania naukowe grupują się wokół różnorodnych zagadnień gwarowych i historycznojęzykowych, w szczególności zaś socjolingwistycznego, aksjologicznego i pragmatycznego aspektu języka mieszkańców wsi, dziedzictwa językowo-kulturowego oraz problemów leksyki gwarowej regionu lubelskiego, rozpatrywanej w aspekcie związków językowych sąsiadujących ze sobą gwar i języków, wzajemnych relacji gwar i języka ogólnopolskiego oraz związków językowych polsko-wschodniosłowiańskich, a także przemian cywilizacyjno-kulturowych ostatnich lat i ich wpływu na zachowania językowe mieszkańców wsi. Problematyka badawcza dotyczy zarówno szeroko pojętej sytuacji językowo-kulturowej i obyczajowej współczesnej wsi, jak i zagadnień teoretyczno-metodologicznego opisu gwar i polszczyzny potocznej w aspekcie geograficznym, onomazjologiczno-semantycznym i kulturowym.
Granty: Kierownik projektu badawczego własnego nr N N104 178036 - grant Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Narodowego Centrum Nauki pt. "Słownik gwar Lubelszczyzny" (lata 2009-2012). W ramach projektu ukazał się Słownik gwar Lubelszczyzny, t. I. Rolnictwo: Narzędzia rolnicze. Prace polowe. Zbiór i obróbka zbóż (Lublin 2012).
Prace nad Słownikiem gwar Lubelszczyzny są kontynuowane. W roku 2014 ukazał się kolejny, drugi tom: Słownik gwar Lubelszczyzny, t. II. Rolnictwo: Transport wiejski. Rośliny okopowe i paszowe. Gleby i rodzaje pól. Uprawa lnu i konopi. Zbiór siana (Lublin 2014), w roku 2015 tom trzeci: Słownik gwar Lubelszczyzny, t. III, Świat zwierząt (Lublin 2015), w roku 2016 tom czwarty: Słownik gwar Lubelszczyzny, t. IV, Sad i ogród warzywny. Budownictwo i przestrzeń podwórza (Lublin 2016). W opracowaniu są kolejne tomy.
Działalność naukowa: autorka 7 książek i ponad 170 artykułów oraz redaktorka 4 monografii, recenzentka książek i projektów naukowych NPRH i NCN oraz artykułów w czasopismach punktowanych z bazy ERIH. Recenzentka w awansach profesorskich, przewodach habilitacyjnych i doktorskich. Bierze udział w ogólnopolskich i ogólnosłowiańskich programach naukowych z zakresu dialektologii, socjolingwistyki i etnolingwistyki. Jest członkiem Komisji Socjolingwistyki przy Międzynarodowym Kongresie Slawistów, członkiem Komitetu Językoznawstwa PAN, Sekcji Dialektologicznej i Sekcji Etnolingwistycznej przy Komitecie Językoznawstwa PAN, Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego oraz towarzystw regionalnych. Brała udział w pracach "Euroregionu Bug" oraz w pracach nad "Multimedialnym przewodnikiem po gwarach polskich". Jest członkiem Rady Naukowo-Programowej Uniwersytetu III Wieku w Świdniku, a także współorganizatorką warsztatów dialektologiczno-etnograficznych dla nauczycieli z Mazowsza i Podlasia.
Działalność dydaktyczna i organizacyjna: prowadzi wykłady i ćwiczenia z gramatyki historycznej języka polskiego, dialektologii, socjolingwistyki, dziedzictwa językowego i kulturowego regionu, kultury języka, praktycznej stylistyki, seminarium doktoranckie, seminaria magisterskie i licencjackie. Wypromowała 260 magistrów filologii polskiej i 42 licencjatów. Wypromowała dwóch doktorów, jest promotorem w czterech realizowanych przewodach doktorskich. W latach 2000-2004 pełniła funkcję zastępcy dyrektora Instytutu Filologii Polskiej UMCS, w latach 2001-2006 była koordynatorem zaocznych studiów filologii polskiej w ośrodku zamiejscowym UMCS w Chełmie. W latach 2005-2012 była członkiem Senackiej Komisji ds. Dydaktyki i Wychowania, przewodniczącą Wydziałowego Zespołu ds. Jakości Kształcenia i członkiem Uczelnianego Zespołu ds. Jakości Kształcenia oraz członkiem Rady Międzykierunkowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych. Jest przewodniczącą Komisji ds. Przewodu Doktorskiego w Instytucie Filologii Polskiej UMCS oraz przewodnuczącą Wydziałowej Komisji ds. Strategii Rozwoju Wydziału. W latach 2005-2012 (dwie kadencje) pełniła funkcję prodziekana Wydziału Humanistycznego (do spraw studenckich). Zajmowała się sprawami dydaktyki, programami studiów, jakością kształcenia, pomocą materialną dla studentów i doktorantów oraz sprawowała bezpośrednią opiekę dydaktyczną nad kierunkami: filologia polska, dziennikarstwo i komunikacja społeczna, logopedia z audiologią, etnologia. Od 1 października 2010 pełni funkcję kierownika Zakładu Historii Języka Polskiego i Dialektologii.
Nagrody i odznaczenia: Złoty Krzyż Zasługi (2012 r.), Srebrny Krzyż Zasługi (2000 r.), Medal Złoty za Długoletnią Służbę (2010 r.), nagroda Ministra Edukacji Narodowej i Sportu (2002 r.), Nagrody JM Rektora UMCS (kilkakrotnie, ostatnia w 2016 r.).
